Атырау облысының экономикалық аудандары
Атырау облысының экономикалық аудандары.
Атырау облысының аумағын 5 экономикалық ауданға бөлінеді.
- Жайық бойы экономикалық ауданы
- Солтүстік-батыс экономикалық ауданы
- Солтүстік-шығыс экономикалық ауданы
- Шығыс, оңтүстік шығыс экономикалық ауданы
- Оңтүстік экономикалық ауданы
Жайық бойы экономикалық ауданы. өңдеу
Жайық бойы экономикалық ауданы. Бұл ауданның құрамына Махамбет,Индер аудандарының аумағы кіреді. Жер көлемі 20,5 мың шаршы шақырым, халқы 65,3 мың адам (2014). Табиғаты қатал, жері қуаң болып келеді. Тіршілігінің басты көзі – Жайық өзені. Өзен бойын жағалай бау-бақша, түрлі көкөніс, жеміс-жидек егіс алқаптары орналасқан. Мүйізді ірі қара, қой-ешкі, жылқы, түйе малдары көп өсіріледі. Егін шаруашылығы мен мал өнімдері аудан экономикасының негізі
Махамбет ауданы болып есептеледі. Махамбет ауданы бойынша 1 акционерлік қоғам, 2 шаруашылық кооперативі, 301 шаруа қожалығы, 45 шағын кәсіпорын жұмыс істейді. Аудан жері арқылы Атырау-Индер, Атырау-Орал, Махамбет-Аққыстау тас жолдары, Ресей және Кавказ бағытына қарай мұнай-газ құбырлары өтеді.
Индер ауданының жері пайдалы қазбаларға өте бай. Солардың ішіндегісі ең көлемдісі Индер тұз күмбезі. Бұл күмбез борат, гипс, ангидрит, бор, цементтік шикізаттаға да бай. Аудан жерiндегi гипстiң, жаппы қоры 10-15 млрд.т. шамасында. Индер көлі суының құрамында бром, калий мол, одан жоғары сапалы ас тұзы өндiрiледi.
Аудан тұрақты электр энергия көзiмен қамтамасыз етiлген. «Орта Азия-Орталық» қуатты газ магистралi Индербор қалашығы арқылы өтiп жатыр. Осындай техникалық-экономикалық алғышарттар ауданда iрі өнеркәсiп кешенiн тұрғызуға қолайлы мүмкіндiк туғызып отыр.
Ауданның өнеркесіптiк кәсiпорындары «Индер» ЖАҚ бiрлестiгi (Индер борат кенiші). «Жайықгазтасымалдау» басқармасы, геологиялық «Бор» ЖШС, «Индертұз» кәсiпорны, «Индергипс» бiрлескен кәсіпорны, «Индер» мұнай айдау стансасы, «Геохим» кәсiпорны аудан экономикасының негiзгi нысандары болып есептеледi. Ауданның табиғи қорларын игеру мақсатында шетелдiк компаниялармен бiрлескен кәсiпорындар жұмыс жасауда. Аудан орталығынан Атырау, Орал қалаларына, аудан iшiндегі елдi мекендерге автомобиль жол қатынасы бар. Мақат-Индер темiр жолының аудан экономикасы үшiн маңызы өте зор. Аудандағы 1 акционерлiк қоғам (Есбол АҚ), 2 өндірістік кооператив, З серiктестiк, 81 шаруа қожалықтары ауыл шаруашылығын құрайды.
Индер жерi тарихи оқиғаларға бай, тарихи тұлғалар мекенi. Бұл өңiрде Махамбет Өтемiсұлы өмiр сүрген. Ұлттық бостандық үшiн күрес басшысы, батыр Сырым Датұлыда Индер топырағында өз iзiн қалдырған.
Солтүстік-батыс экономикалық ауданы өңдеу
Солтүстік-батыс экономикалық ауданы Бұл ауданға Құрманғазы, Исатай аудандарының аумағы кіредi. Жер көлемi 35,5 мың шаршы шақырым, халқының саны 84,4 мың адам. Бұл аудан жерiнiң 1/З бөлiгiн Нарын,
Мыңтөбе құмдары алып жатыр. Жазы ыстық, қысы суық, жауын-шашын мөлшерi өте аз. Табиғат жағдайы мал шаруашылығына мамандалуға мүмкiндiк бередi. Сондықтан бұл экономикалық ауданның жетекшi саласы жайылымдағы мал шаруашылығы. Оның iшiнде ірi қара мен қой өсіру жақсы өркендеген.Құрманғазы ауданында мал шаруашылығымен шұғылданатын 9 өндiрiстік коопертив құрылған. Олардьщ iшiнде Ақжонас, М.Бекмұханбетов атындағы, Құрманғазы, Көптоғай, Сүйiндiк АҚ ұжымдық ауыл шаруашылық кооперативтерi.
Ауданда мал шаруашылығы өнiмдерiн ұқсататын 20 шағын кәсiпорын ұйымдастырылган. Ауыл шаруашылығының екiнші саласы — балық аулаумен айналысатын 4 балықшы өндiрiстiк кооперативтерi бар, балық өңдейтiн цехтар ашылган. Аудан аумағымен Ақтөбе-Астрахань темір жолы, Атырау-Астрахань тас жолы өтедi.
Исатай ауданында 200 дей шаруа қожалықтары құрылған. Жапондык фирма арқылы құрылған шағын ет комбинаты, қуатты наубайхана, кірпiш зауыты салынған. Исатай ауданы экономикасының жетекшi саласы - мұнай өнеркесібi. «Жайықмұнайгаз» басқармасы, «Ембімұнайгаз» өндiрiстік филиалы облыстағы iргелi өндiрiстердiң бiрi. Аудан жерiн Аққыстау, Исатай станциялары мен 8 темiр жол бекетi арқылы Батыс Казақстан темiр жолы кесiп өтедi. Сондай-ақ аудан үстiмен Атырау-Солтүстiк Кавказ газ құбыры өтедi.
Солтүстік-шығыс экономикалық ауданы өңдеу
Солтүстік-шығыс экономикалық ауданы Бұл ауданның құрамына Қызылқоға ауданының аумағын жатқызуа болады. Ауданның жер көлемi 24,9 мың шаршы шақырым. Халқы 31,8 мың адам (2014). Құрамында 5 өндiрістiк кооператив, 1 толық серiктестiк, 96 шаруа қожалықтары мен жеке иелiктерi, 2 асыл тұқымды қой зауыты бар. Жерiнiң батыс бөлiгi құмды болып келедi. Ауданның жазы құрғақ, ыстық болып келеді.
Аудан экономикасының басты саласы-ауыл шаруашылығы. Ауданның негiзгi кәсiбi төрт түлiк мал болса, соның ішінде қой шаруашылығы жақсы дамыған. Әсiресе ауданның қаракөл елтiрiсiн өндiру жөнiндегi жұмысы айтарлықтай. Соңғы жылдары ауданның «Жасқайрат» АҚ-да еттi-майлы-елтiрiлi Атырау асыл тұқымды қой түрi шығарылды.
Ауданның жер қойнауынан мұнай-газ қоры, сондай-ақ құрылыс материалдарының қоры анықталды. 1986ж. аудан аумағының Орысқазған, Қотыртас алаңдарынан мұнай көздерi ашылып, кейiн «Қайнар» мұнайгаз өндiру басқармасы құрылса, кейіннен Қондыбай, Казанғап, Мәтенқожа кен орындары ашылды. Ауданның экономикалық-әлеуметтiк жағдайын темiр жолдың өтуi айтарлықтай жақсартты.Сағыз, Мұқыр, Кенбай, Жамансор, Жантерек стансалары арқылы күн сайын ондаған жолаушы және жүк поездары жүредi. Сол сияқты, Индер-Миялы-Сағыз, Мұқыр-Құлсары, Атырау-Ақтөбе тас жолдары бар.
Қызылқоғада Алдар, Есет билер, Мұхит бабаларымыз ат iзiн салған, өмiр сүрген. Ақындар Есет Қараұлы, Мұрат Мөңкеұлы осы өңiр мақтанышына айналған. Ірі қоғам қайреткерi, ғалым-өлкетанушы фольклоршы, дәрiгер, профессор Халел Досмұхамедов, жазушы Ғабдол Сланов, академик-заңгер Салық Зиманов, сазгер М.Қойшыбаев, Кеңес Одағының Батыры М.Баймұханов, «Даңқ» орденiнiң толық иегерi Ш.Еркiнов т.б. осы Қызылқоға топырағынан жаралған түлектер.
Шығыс, оңтүстік шығыс экономикалық ауданы өңдеу
Шығыс, оңтүстік шығыс экономикалық ауданы Бұл экономикалық ауданға Мақат, Жылыой аудандарының аумағы кiредi. Жер көлемi 34,3 мың шаршы шақырым, халқының саны 107,1 мың адам (2014). Ауданда қазақ мұнайының қара шаңырағы Доссор, Мақат, т.б. мұнай кенiштерi орналасқан. Мақат ауданына қарасты 6 қала типтес кентi, Ескене темiр жол стансасы жене темiр жол разьездерi бар.
Ауданда мұнай-газ өндiретiн iрi 2 басқарма бар. Аудан үстiмен 4 бағытқа темiр жол магистралi өтедi. Мақатта үлкен темiр жол торабы қалыптасқан. Онда iрiлi-уақты 10 кәсiпорын, бөлiмшелер бар: олардың iшiнде Мақат локомотив депосы мен темiр жол стансасы iрi кәсiпорындар болып саналады. Газ айдайтын желiлiк-өндiрiстiк басқарма, мұнай айдайтын станса, құрылыс-монтаж пойызы, жол кұрылысы кәсіпорындары бар. Автокөлiк жөндеу зауыты мұнай өндiру кәсiпорындарына қажеттi құрал-жабдықтарды, қондырғыларды жасап, жөндеп шығарады.
Аудан аумағында мұнайдан басқа көмiрдiң, тұздың, цемент пен керамзиттiң, бордың, кiрпiшке керектi шикiзат, емдiк қасиетi бар балшық пен калий тұзының үлкен қоры анықталып отыр. Аудандағы мұнай, т.б. кен орындарын шетелдiк фирмалармен бiрлесiп игеру бағдарламасы жасалып, олар өз тарапынан ауданда аса қажет наубайхана, шұжық цехын, т.б. салуда. Осындай шаралар аудан экономикасын дамытуға, халықтың әлеуметтiк жағдайын жақсартуға үлкен мүмкiндiктер берiп отыр.
Жылыой ауданында 1 қала, 3 кенттiк 3 ауылдық әкiмшiлiк бар. Орталығы- Құлсары қаласы. Басты кен байлығы - мұнай мен газ. Олардан басқа өндiрістiк мәнi бар кир, қиыршық тас, бор кендерi, минералдық су көздерi кездеседi. Қазақстан мұнайы тарихындағы бiрiншi мұнай фонтаны осы аудандағы Қарашүңгіл ұңғысынан атқылады. Саладағы ежелгі мұнай кәсіпшіліктері Құлсары (1935) және Прорва мұнай өндiру басқармасы. (1963).
Аудан көлемiндегi өндiрiстiк құрылыс жұмыстарын «Құлсарымұнайқұрылыс», «Теңiзмұнайқұрылыс», «Каспиймұнайгазқұрылыс», «Теңiзжолқұрылыс», «Интергазқұрылыс» құрылымдары, бiрнеше басқармалар iске асырады. Жол қатынасы жүйесiне Құлсары темiр жол стансасы, II сигнал және байланыс дистанциясы, Орта Азиядан келетiн газды одан әрi айдайтын компрессор стансасы, Құлсары аудандық мұнай құбыры басқармасы, Теңiз және Құлсары автокөлiк кәсiпорындары кiредi. Аудан жерiмен Мақат-Бейнеу темiр жолы, Доссор-Кұлсары-Прорва тас жолы етедi. Ауданға 1936 жылы Жайықтан Қосшағыл кентiне су құбыры тартылды. Ауданның ауыл шаруашылығында мал шаруашылығының үлесi басымырақ. Ауданда бiрнеше өндiрiстiк кооператив, ондаған шаруа қожалықтары ауыл шаруашылық өнiмдерiн шығарумен айналысады.
Оңтүстік экономикалық аудан. өңдеу
Оңтүстік экономикалық аудан. Ауданға Атырау қалалық әкiмшiлiгiнiң аумағы жатады. Атырау қалалық әкiмшiлiгінің құрамында 1 кала, 2 кенттiк әкімшілiк (Балықшы, Жұмыскер), 7 ауылдық аймақ (Ақсай, Атырау, Геолог, Дамбы, Еркiнқала, Кеңөзек, Қайыршақты), 28 елдi-мекен бар. Аумағы 294,8 мың га. Халқының саны 239,5 мың адам (2014).
Аудан Каспий маңы ойпатында орналасқан. Климаты тым континенттiк — қысы салқын, ал жазы ыстық, қуаң.
Бұл ауданда облыста өндiрiлетiн өнеркесiп өнiмдерiнiң 90 пайызға жуығын шығаратын iрi-iрi өндiрiс орындары, құрылыс мекемелерінің 95 пайызы орналасқан. Мұнда республикадағы ең iрі балық консервi комбинаты «Атыраубалық» АҚ бар. Атырау, Дамбы ауылдық аймақтарында балық аулаумен айналысатын өндiрiстiк кооперативтер жұмыс жасайды. Қала маңындағы жеке шаруа қожалықтары мен өндiрiстiк кооперативтер ауыл шаруашық өнiмдерiн өндiрумен айналысады.
Қала iргесiндегi Балықшы кентінде кеме жөндеу зауыты, машина-мелиорация стансасы, Атырау өзен айлағы, Ширина мұнай базасы т.б.бар.
Атырау iрi транспорт торабы. Облыста транспорттың барлық түрлерiмен тасылатын жүктiң 70 пайызы қала үлесiне тиедi. Темiр жол, автомобиль вокзалдары мен әуежай бар.
Атырау қаласы - облыстың саяси-әкiмшiлк орталығы. Қала Каспий теңiзiнен 40 шақырым жерде Жайық өзенiнің атырауын алып жатыр. 1938 жылы 15 каңтардан облыс орталығы. Қаланың іргетасы 1640 жылы қаланып, ертеде «Жайық тас қалашығы», «Үйшiк» аталған, кейiн қаланы салуға қаржысын шығарған көпес Гурьев есiмi Ресей әкiмшiлiгiнiң шешiмімен берiлген. 1991 жылы 21 ақпанда қала тұрғындарының тiлегiне орай «Атырау» деп аталды.
Атырау —қазiргi заманғы iрi өнеркесiп орталығы. өнеркесіп құрылымында ауыр өнеркесiп жетекшi орын алады. Бұл салада Атырау мұнай айыру зауытының өнiмдерi, машина жасау зауытының (Заман ЖШС) мұнай кәсiпшiлiгi жабдықтары, полиэтилен тұрбалары үлкен сұранысқа ие болып отыр. Қалада 200-ден астам кәсiпорын маңызды өнiм түрлерiн шығарады. Әсiресе құрылыс индустриясы жедел қарқынмен дамуда. Қалада тұрғын үй, әкімшiлік, өндірістік, әлеуметтiк ғимараттарды тұрғызумен айналысатын бiр мыңға жуық жеке, бiрiккен, отандық, шет елдiк құрылыс компаниялары жұмыс жасайды Қаланың архитектуралық бет-бейнесi мүлдем өзгерiп, түбегейлi жақсарды.[1] [2]
Дереккөздер өңдеу
- ↑ Атырау: Энциклопедия. -Алматы: Атамұра, 2000 ISBN 5-7667-9129-1
- ↑ Е.Қаженбаев Атырау облысының географиясы ISBN 9965-741-14-х