Бұланбай Көлбайұлы

Бұланбай Көлбайұлы (1747, Шығыс Қазақстан облысы Зайсан ауданы Сайқан тауы — 1845, сонда) — жауырыны жерге тимеген палуан, сөзге шешен би.

Бұланбай Көлбайұлы
Бұланбай Көлбайұлы
Туған күні

1747 (1747)

Туған жері

Зайсан ауданының Кендірлік өзені

Қайтыс болған күні

1845 (1845)

Қайтыс болған жері

Зайсан ауданының Кендірлік өзені

Мемлекет

Қазақ хандығы

Атағы

Батыр, қолбасшысы, палуан

Шайқасы

Жоңғар шапқыншылығына қарсы шайқас

Өмірі

өңдеу

Шыққан тегі Орта жүз құрамындағы Найман тайпасының Қаракерей руы.

Орта жүздің ел басылары Қызылжарда өтетін Көкиірім съезі кезінде өнер көрсету үшін палуандар жинайды. Жәнібек батыр 20 балуанның арасынан Бұланбайды таңдап алады. Зайсаннан 250 км жердегі Көкпектіге жақындағанда, Бұланбай мінген ат болдырып, палуанды түйеге мінгізіп жеткізеді. Сол жиында 18 жасар Бұланбай түйе палуан атанып, бас бәйгеге түйе, 15 арғымақ, 50 уақ мал алып қайтады. Абылай хан елшілігінің құрамында Пекинге барған Бұланбай император сарайының алдындағы тастан қашалған қос арыстанның бірін жылжытып, өзінің жойқын күш иесі екенін қытайларға да танытады. 1997 жылы Зайсанда Бұланбайға арнап ас берілді.[1]

Бұланбай Көлбайұлы Зайсан ауданының Кендірлік өзенінің бойында дүниеге келіп, сонда мекендеп, дүниеден өткен.

Бұланбайдың ұрпақтары Омари, Сақари балуандар 1950 жылдардағы деректерде көзі тірі, әрі айтыс ақындары екен.

Бұланбай өситетінде менің атымды ұранғып ат шапқанда айтпасын, ат көтере алмайды. Жауға шапқанда айтпасын, Жәнібектей жауды алған батыр емеспін. Балуанға түскенде өздерің біліңдер, өз ұрпағымды қолдайтын ғана қауқарым бар деген екен.

Балуан атымен аталған жер

өңдеу

Зайсан өңірінде сұлұ Сауыр тауының бір сайы «Бұланбай жайлауы» деп аталады. Сарқырап аққан тау өзенінің сол жақ биік жарқабағында тайқазандай қара тас бар. Бұл тасты Бұланбай биік дөңге шығарып, өзіне мәңгілік ескерткіш етіп кеткен. Балуанның алыптығын ат көтере алмағандықтан, оны барар жеріне түйеге міңгізіп апаратын болыпты.

Бұланбай Зайсан ауданың Кендірлік өзенінің бойында дүниеге келіп, сонда мекендеп, дүниеден өткен. Кендірліктің үш саласының бірі «Бұланбай өзені» аталған. Қыстауы тұрған жер «Бұланбай қыстауда» аталған. 1920 ж дейін Самыраттар сол жерлерді мекендеген, кейін Жеменей ауданына ауып келген. Кендірліктің суы азайып, Бұланбай өзені де бұлаққа айналды. Сарытерек ауылының оңтүстүгінде Сарыешкімен ортада Бұланбайдың зираты бар.

Балуан туралы әңгіме

өңдеу

Бұланбайдың отызға тақаған шағы екен. Ол арғы беттен жайлауға қарай түскен бес қытайды көреді. Олар «біз бұл елден алым-салық жинағалы келдік» деп қағаздарын көрсетеді. «Кетіңдер бұл жерден» дегенге көнбеген қытайларды Бұланбай қамшымен бір салып, терең құздан лақтырып жібереді. Қытай елі әскер шақырып, бүкіл елді қырамыз деп ескертеді. Сонда Бұланбай өз еркімен беріліп, түрмеге түсіпті. Бір күні Қытай императоры зәулім сарайдың алдындағы арыстанның тас мүсінін көтерген адамның тілегін орындаймын деп жар салыпты. Күшін сынауға келгендер мүсінді орнынан қозғалата алмапты да. Сонда бір уәзір: “Бұл тасты түрмеде жатқан қазақтың балуаны көтеруі мүмкін”,-дейді. Императордың бұйрығымен Бұланбайды арыстанға алып келеді. Ол: “Маған бір ай мұрсат етіңіздер. Алдымен қойдың етін беріңіздер. Сонан кейін екі қолымды иығыма дейін қайыс арқанмен шандып байласаңыздар, мен тасты көтеремін”, - деп жауап қайтарыпты. Бүланбайдың тілегі орындалды. Дүйім елдің алдында ол арыстанның тас мүсінін қос қолдап кеудесіне қойып, іле-шала басынан асыра көтеріпті. Күшіне разы болған қытай императоры Бұланбайды сый-сияпатпен еліне қайтарған екен.[2]

Дереккөздер

өңдеу
  1. “Қазақ Энциклопедиясы”, 2-том
  2. Б.Ө. Жақып "Қазақстан табиғаты"