Уикипедия

Еуропа ғарыш агенттігі

Еуропа ғарыш агенттігі (қысқаша ЕҒА; ағылш. European Space Agency, ESA; фр. Agence spatiale européenne, ASE; нем. Europäische Weltraumorganisation) — ғарышты зерттеу мақсатында 1975 жылы құрылған халықаралық ұйым. Ол 1960–1970 жылдардың басындағы алғашқы екі еуропалық ғарыш консорциумдарының: серіктер жасауға бағытталған ESRO (ағылш. European Space Research Organisation) және «Еуропа» зымыран-тасығыштарын әзірлеумен айналысқан ELDO (ағылш. European Launcher Development Organisation) негізінде құрылды[3].

Еуропа ғарыш агенттігі
European Space Agency (ESA)

Agence spatiale européenne (ASE)

Europäische Weltraumorganisation
Штаб-пәтері:

Франция Париж, Иль-де-Франс

Ұйым түрі:

халықаралық ұйым

Басшылары
Ресми тілі:

ағылшын, француз,
неміс[2]

Бас директоры:

Йозеф Ашбахер (нем. Josef Aschbacher)[1]

Құрылуы

30.05.1975

http://www.esa.int/
Ортаққор логотипі Еуропа ғарыш агенттігі Ортаққорда

ЕҒА-ға 22 тұрақты мүше мемлекет кіреді, сондай-ақ кейбір жобаларға Канада да қатысады.

Тарихы

өңдеу

ЕҒА-ның штаб-пәтері Парижде орналасқан.

Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін көптеген еуропалық ғалымдар Батыс Еуропаны тастап, АҚШ-та жұмыс істеуге көшті. 1950 жылдардағы экономикалық өрлеу Батыс Еуропа елдеріне зерттеулер мен ғарыштық қызметке инвестиция салуға мүмкіндік бергенімен, еуропалық ғалымдар тек ұлттық жобалармен шектелді. Бұл жобалар екі алып державаның бағдарламаларымен бәсекелесе алмады.

1958 жылы, серік дағдарысынан бірнеше ай өткен соң, Батыс Еуропаның ғылыми қауымдастығының көрнекті өкілдері Эдоардо Амальди мен Пьер Оже Еуропа ғарыш агенттігін құрудың негіздерін талқылау үшін кездесті. Жиынға сегіз елден келген ғалымдар, соның ішінде Гарри Мэсси (Ұлыбритания) қатысты.

Батыс Еуропа елдері екі түрлі агенттік құруға шешім қабылдады: бірі – ELDO (European Launcher Development Organisation) жүйесін әзірлеу, екіншісі – ESRO (European Space Research Organisation) ұйымы, яғни Еуропа ғарыш агенттігінің ізашарлары. ESRO 1964 жылы 20 наурызда құрылды, келісім 1962 жылы 14 маусымда бекітілген. 1968–1972 жылдар аралығында ESRO бірнеше табысты жобаларды жүзеге асырды. Жеті зерттеу серігі орбитаға шығарылды, олардың ұшырылуында америкалық тасымалдаушы жүйелер қолданылды, өйткені «Ариан» зымыран-тасығышы әлі жасалмаған еді.

ЕҒА қазіргі қалпында 1975 жылы ESRO мен ELDO біріктірілген кезде құрылды. ЕҒА-ның алғашқы мүшелері: Бельгия, Дания, Франция, Германия, Италия, Нидерланд, Испания, Швеция, Швейцария және Ұлыбритания[4]. Кейінірек оларға Ирландия (1980), Норвегия мен Аустрия (1987), Финляндия (1995), Португалия (2000), Грекия мен Люксембург (2005), Чехия (2008), Румыния (2011), Польша (2012), Мажарстан мен Эстония (2015) қосылды.

ЕҒА Конвенциясына сәйкес, агенттіктің қызметі Еуропа елдерінің ғарышты бейбіт зерттеу және ұзақмерзімді ғарыштық саясатты әзірлеу бағытында ынтымақтастығын дамытуға бағытталған.

Агенттіктің негізгі қызметтері:

  • Жақын және алыс ғарыш кеңістігін зерттеу;
  • Микрогравитацияны зерттеу;
  • Байланыс және навигация спутниктерін жасау;
  • Зымыран-тасығыштар әзірлеу;
  • Жердегі ғылыми-техникалық орталықтарды дамыту.

1975 жылы ЕҒА өзінің алғашқы ірі ғылыми миссиясын – Cos-B орбиталық обсерваториясын ұшырды. Бұл спутник Галактиканың қатты гамма-диапазондағы сәулелену карталарын жасауға мүмкіндік берді. Кейіннен түрлі мақсаттағы – метеорологиялық, навигациялық, телекоммуникациялық және астрономиялық спутниктер ұшырылды.

1979 жылы Куру ғарыш айлағынан алғашқы еуропалық «Ариан» зымыран-тасығышы ұшырылды. Содан бері осы серияның 216 табысты ұшырылымы жүзеге асырылды.

1990 жылы ЕҒА мамандарының қатысуымен жасалған америкалық Хаббл телескопы орбитаға шығарылды.

1995–1998 жылдары орбитада Инфрақызыл ғарыш обсерваториясы жұмыс істеді.

2005 жылы Галилео навигациялық серіктер жүйесі іске қосылды. Бұл жоба ресейлік ГЛОНАСС пен америкалық GPS жүйелерінің баламасы болып табылады.

2012–2014 жылдары ЕҒА Вега жеңіл зымыран-тасығышын төрт рет сәтті ұшырды.

2015 жылы агенттік IXV (ағылш. The Intermediate eXperimental Vehicle) эксперименттік көп рет қолданылатын ғарыш кемесін ұшырды. Бұл миссия барысында ғарыш аппараттарын жетілдіруге арналған озық технологиялық шешімдер сыналды.

2020 жылы ЕҒА жаңа зымырандар көмегімен ғарышқа өз бетінше басқарылатын ғарыш ұшуларды жоспарлап отырғанын жариялады. Бұл агенттіктің қарқынды дамып жатқан салада бәсекеге қабілетті болуға деген ұмтылысын көрсетті.

Мүше-мемлекеттер

өңдеу
 
     ЕҒА-ға мүше-мемлекеттер     ECS келісіміне қатысушы елдер     Ынтымақтастық келісіміне қол қойған елдер
 
     ESA мүшелері елдері     Қосылған қатысушылар     EҒА-мен ынтымақтасатын елдер     ECS келісіміне қатысушы елдер     Ынтымақтастық келісіміне қол қойған елдер

2015 жылдың ақпанынан бастап ЕҒА құрамына 22 мүше-мемлекет кіреді. Төмендегі кестеде барлық мүше-мемлекеттер және олардың 2023 жылғы ЕҒА-ға қаржылық үлестері көрсетілген[5].

Мүше-мемлекет ЕҒА-ға қосылу Ұлттық бағдарлама Салым
(млн €) 		Салым
(%)
  Франция 30.10.1980 CNES 1000,9 20,4%
  Германия 30.10.1980 DLR 1046,8 21,4%
  Италия 30.10.1980 ASI 580,1 11,8%
  Ұлыбритания 30.10.1980 UKSA 609,6 12,4%
  Испания 30.10.1980 INTA 285,7 5,8%
  Бельгия 30.10.1980 BELSPO 260,0 5,3%
  Нидерланд 30.10.1980 SRON 95,6 2,0%
  Швейцария 30.10.1980 SSO 184,5 3,8%
  Швеция 30.10.1980 SNSB 84,0 1,7%
  Дания 30.10.1980 DNSC 35,1 0,7%
  Ирландия 10.12.1980 SI 21,4 0,4%
  Норвегия 30.12.1986 NSC 75,4 1,5%
  Аустрия 30.12.1986 ASA 65,5 1,3%
  Финляндия 01.01.1995 TEKES 39,0 0,8%
  Португалия 14.11.2000 FCT SO 30,8 0,6%
  Грекия 09.03.2005 ISARS 21,0 0,4%
  Люксембург 30.06.2005 Luxinnovation 42,0 0,9%
  Чехия 08.07.2008 CSO 49,2 1,0%
  Румыния 23.12.2011 ROSA 56,4 1,2%
  Польша 19.11.2012 POLSA 44,7 0,9%
  Эстония 04.02.2015 ESO 6,9 0,1%
  Мажарстан 24.02.2015 HSO 24,7 0,5%
  Словения 05.07.2016 3,4 0,1%
  Канада 01.01.1979 CSA 19,0 0,4%
  Латвия 19.03.2023 1,1 <0,1%
  Словакия 14.06.2022 3,0 0,1%
  Литва 28.04.2021 1,8 <0,1%
Қалғандары 209,5 4,3%
Барлық ЕҒА
мүшелері 		7,08 млрд 100%
Мүше-мемлекеттердің шығындары
Мүше-мемлекеттер 66,2%
  Еуропа одағы 28.05.2004 ESP 24,2%
Eumetsat түрлі түрлі 1,8%
Басқалар – – 7,8%
Барлық ESA 7,08 млрд

Дереккөздер

өңдеу
  1. ↑ Johann-Dietrich Woerner is new ESA Director General  (ағыл.). ESA (1 June 2015).(қолжетпейтін сілтеме)
  2. ↑ Convention for the establishment of a European Space Agency  (ағыл.) (PDF). ESA (2010).(қолжетпейтін сілтеме)
  3. ↑ Предприятие. Европейское космическое агентство  (орыс.). ecoruspace.me.(қолжетпейтін сілтеме)
  4. ↑ European Space Agency (2005-05-31). ESA turns 30! A successful track record for Europe in space. Пресс-релиз. Тексерілген 2012-03-08.
  5. ↑ ESA budget 2023, www.esa.int, 2023-05-14, https://www.esa.int/ESA_Multimedia/Images/2023/01/ESA_budget_2023 
«https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=Еуропа_ғарыш_агенттігі&oldid=3402445» бетінен алынған