Жайыла өсетін арша
| Жайыла өсетін арша | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||
| Ғылыми топтастыруы | ||||||||
|
Өсімдік туралы өңдеу
Жайыла өсетін аршалар еліміздің таулы аймақтарында көп өседі. Көгалдандыруда көбінесе шет елдерден әкелінген түрлері қолданылады. Қылқаны көк, сары және ақ ала түстілері үлкен сәндік қолданыста. Олардың жайылып өсетін бұтағының ұзындығы 3 метрге дейін жетеді. Алайда, оның артық бұтақтарын кесіп, белгілі бір пішінмен өсірген абзал. Жайылып өсетін аршаның өзі екіге бөлінеді. Бірқатары жерге жанаса, кейбір түрі сәл көтеріңкі болып өседі. Жайыла өсетін түрлерінің ішінде мезгіл сайын түсін өзгертіп тұратындары да бар. Мысалы, Juniperus horizontalis ‘Wilitoni’ деп аталатын түрдің қылқаны көктем, жазда көгілдір болса, күзде сиякөк түсті болады. Мамыр, маусым айларының аралығында гүлдейді. Гүлі байқалмайды. Гүлдеп болған соң, жеміс салады. Жемістері өте әдемі, пішіні моншақ секілді, сиякөк түсті болады. Келер жылға дейін сабақ басында сақталып тұра береді. Аршаның барлық түрлерінің дәрілік, емдік қасиеті бар. Аршаның жемістері өт пен несеп шығару жолдарында тас жиналу ауруларына, жоғарғы тыныс алу мүшелерінің ауруларына қарсы қолданады. Халық медицинасында қайнатпа тұнбаларын буын және тіс ауруларына пайдаланады.
Күтімі өңдеу
Арша өзге қылқанжапырақты ағаштар секілді күтімді көп қажет етпейді. Ашық күн көзіне егіп, топырағы кепкен уақытта молынан суғарып отыру керек. Қырқу жұмыстарын ерте көктемнен тамыз айына дейін жүргізеді. Бұтағын қырыққаннан кейін жақсылап қоректендіреді.
Көбейтілуі өңдеу
Қалың өскен аршаның түбін бөледі. Ерте көктемде қалемшелеп және ақпан айларында тұқымы арқылы жылыжайда көбейтеді. Түріне байланысты қалемшелер 15-30 күн арасында тамырланады. Сұрыпты түрлерін тек қалемшелеп көбейтеді. Тұқымы арқылы көбейтсе, қылқанының түсі өзгеріп, түрін жоғалтуы мүмкін. Табиғаттағы жайылып өсетін аршалар жерге иіліп, жанасқан жерінен тамырланып, өздігінен көбейеді.
Жайыла өсетін арша туралы тақпақ өңдеу
Бір түрі осы – аршаның,
Қылқандары қанша мың.
Жерге өседі жайылып,
Түрін біліп ал соның.
Нарынқолда көптен-көп,
Өседі тау бөктерлеп.
Таңданасың табиғат
Қалай бәрін еккен деп...
Сілтемелер өңдеу
- Гүлстан, өсімдіктер туралы сайт Мұрағатталған 20 ақпанның 2012 жылы.
Пайдаланылған әдебиеттер өңдеу
Қ 74 Құлжабаева Г.Ә.Қылқанжапырақтылар: Дидактикалық материал - Алматы, 2010 - 14 бISBN 978-601-7237-07-3