Индия очерктері

«Үндістан очерктері» — Әуезовтің 1955 жылы Үндістанға барған сапары туралы шығармасы. Очерктің алғашқы жолдарында саяхаттың басталуы туралы сөз болады. Бұдан әрі дәстүрлі түрде, сапарнамадағы баяндау бір жүйелілікпен жалғасады. Мұнда екі әлемнің қатыстырылуы да қалыптасқан шарт: оның біріншісі - «мен» (сая- хатшы) және екіншісі - «мен» арқылы танылатын «сыртқы әлем». «Тәжмахал» тек аппақ мрамордан ғана сапынған. Іші ою нақыстармен көп безелген, тас кестелі кейбір әсем бөлімдерін безендіруге ақ мрамордан басқа 18 түрлі тастар қолданылған. Астыңғы платформасымен санағанда ең жоғары ұшпа басына шейін 78 метр деп мелшерленеді. «Тәжмахал» дүние жүзіндегі адам колымен тұрғызылған жеті ғажайып архитектура ескерткішінің біреуі саналады.

Автордың осы баяндауынан оқырман қаншалықты мол мағлұмат алатындығы көрініп тұр. Очерктің енді бір тұсыңда сол ғимаратты ұлы моғолдар патшасы Шахжиһан салдырғандығы, оның Ақсақ Темірдің ұрпағы екендігі, түркі тектес халықтарға ортақ рухани қазына - «Бабырнама» жайында қызықты деректер келтіреді. Қай Ипмағамбетов оқиғаны баян етсе де, Әуезов-очеркист оқырманға Үндістанның тұрмысы мен тіршілігі, мәдениеті мен салт-санасы жайынан тосын жаңалық жеткізуге тырысады. Жолсапар очерктің құндылығының өзі де сонда. Дегенмен Әуезов бәрін білетін, асқан оқымысты болып көрінбейді. Қайта өзі де білуге ынтызар ретінде танылады. Мұның өзі очерк эпизодтарын тартымды жазуға жетелеген. Меселен, «Соңғы жаңалықтар» деген тарауда урду тілінде жазатын ақындардың мүшәйрасы туралы қызықты әңгімелеу бар. Автор үнді еліндегі мушейраны біздің ақындарымыздың мүшәйрасымен салыстыра отырып сөз қозғайды. Әуезовтің бұл очеркі 50- жылдардағы қазақ публицистикасындағы алғашқы сапарнамалардың бірі болатын. Шынында оқырмандар өз жазушыларымыздың шет жұрт өмірін бейнелейтін шығармаларына мейлінше зәру болып отырған жағдайда, аса көрнекті суреткеріміз Әуезовтің «Үндістан очерктері» атты кітабының жарыққа шығуы - әдебиетіміздегі елеулі құбылыс болған еді. Очерктің «Діндар қала Бенаресте», «Ескі Үндістанның ескі мұра мерзімдері», «Соңғы жаналықтар», «Қайтыс сапар», «Мушайра» сияқты жекелеген тараулары 1956 жылы «Қазақ әдебиеті» газетінде жарияланды. Жазушы кейін бұл тарауларды толықтырып, 1958 жылы «Үндістан очерктері» деген атпен жеке кітап етіп, жарықка шығарды. Мұнан кейін бұл очерктер қаламгердің 12 томдық (2-кітап), 20 томдык шы- ғармалар жинағына (8-кітап) өзгеріссіз енгізілді.