Йод

Йод (латын. Iodum; I) — элементтердің периодтық жүйесінің VІІ тобындағы химиялық элемент. Галогендер тобына жатады, ат. м. 126,9; ат. н. 53; тығыздығы 4,93 г/см³; балқу t 113,6⁰С; қайнау t 184,35⁰С. Йодты 1811 ж. француз химигі Б.Куртуа ашқан. Табиғатта тұрақты бір изотопы бар (127J), бос күйінде кездеспейді. Қара сұр түсті, күлгін жылтыр, өткір иісті. Лаутарит, дитцент минералдарында, мұхит суы, мұнай кендеріндегі ілеспе суда, балдырларда кездеседі. Суда нашар, органикалық еріткіште (спирт, эфир, күкірткөміртек, хлороформ) жақсы ериді.

Жай заттың сыртқы бейнесі
жылтыр металл сұр қатты, қара / күлгін сұйықтық, күлгін газ
Атом қасиеті
Атауы, символ, нөмірі	Йод, 53
Топ типі	Галогендер
Топ, период, блок	17, 5, p
Атомдық масса (молярлық масса)	126.90447(3) м. а. б. (г/моль)
Электрондық конфигурация	[Kr] 4d105s25p5
Қабықшалар бойынша электрондар	2, 8, 18, 18, 7
Атом радиусы	140 пм
Химиялық қасиеттері
Ковалентті радиус	139±3 пм
Ван-дер-Ваальс радиусы	198 пм
Ион радиусы	(+7e) 50 (-1e) 220 пм
Электртерістілігі	2,66 (Полинг шкаласы)
Электродты потенциал	+0,535 В
Тотығу дәрежелері	−1, +1, +3, +4, +5, +6, +7
Иондалу энергиясы	1-ші: 1008.4 кДж/моль (эВ) 2-ші: 1845.9 кДж/моль (эВ) 3-ші: 3180 кДж/моль (эВ)
Жай заттың термодинамикалық қасиеттері
Термодинамикалық фаза	Қатты дене
Тығыздық (қ.ж.)	4,93 г/см³
Балқу температурасы	113,5 °C
Қайнау температурасы	184,35 °C
Балқу жылуы	15,52 (I—I) кДж/моль
Булану жылуы	41,95 (I—I) кДж/моль
Молярлық жылусыйымдылық	54,44 Дж/(K·моль)
Молярлық көлем	25,7 см³/моль
Қаныққан бу қысымы P (Па) 1 10 100 1000 10 000 100 000 T (К) 260 282 309 342 381 457
Жай заттың кристаллдық торы
Тор құрылымы	Орторомбалық
Тор параметрлері	a=7,18 b=4,71 c=9,81<ref> Å
c/a қатынас	-
Басқа да қасиеттері
Жылуөткізгіштік	(300 K) (0,45) Вт/(м·К)
CAS нөмірі	7553-56-2

Йод I

Көптеген металдармен және сутекпен жоғары температурада әрекеттеседі. Сілтімен әрекеттесіп йодатты тұз түзеді, тотықтырғыш, тотықсыздандырғыш сипат көрсетеді. Йод мұнайдағы ілеспе судан хлормен, натрий нитратымен немесе қышқыл қатынасатын марганец қос тотығымен тотықтыру арқылы өндіреді.

Йод және оның қосылыстары медицинада, металл өндіруде (титан, циркон, гафний), фотосурет өңдейтін химиялық реактив жасауда, органикалық синтезде қолданылады. Адам организмінде Йодтың жетіспеушілігі қалқанша бездің ұлғаюына, бұғақ ауруына шалдықтырады.