Йод

(Иод бетінен бағытталды)

Йод (латын. Iodum; I) — элементтердің периодтық жүйесінің VІІ тобындағы химиялық элемент. Галогендер тобына жатады, ат. м. 126,9; ат. н. 53; тығыздығы 4,93 г/см3; балқу t 113,60С; қайнау t 184,350С. Йодты 1811 ж. француз химигі Б.Куртуа ашқан. Табиғатта тұрақты бір изотопы бар (127J), бос күйінде кездеспейді. Қара сұр түсті, күлгін жылтыр, өткір иісті. Лаутарит, дитцент минералдарында, мұхит суы, мұнай кендеріндегі ілеспе суда, балдырларда кездеседі. Суда нашар, органикалық еріткіште (спирт, эфир, күкірткөміртек, хлороформ) жақсы ериді.

Жай заттың сыртқы бейнесі
жылтыр металл сұр қатты, қара / күлгін сұйықтық, күлгін газ
Атом қасиеті
Атауы, символ, нөміріЙод, 53
Топ типіГалогендер
Топ, период, блок17, 5, p
Атомдық масса
(молярлық масса)
126.90447(3) м. а. б. (г/моль)
Электрондық конфигурация[Kr] 4d105s25p5
Қабықшалар бойынша электрондар2, 8, 18, 18, 7
Атом радиусы140 пм
Химиялық қасиеттері
Ковалентті радиус139±3 пм
Ван-дер-Ваальс радиусы198 пм
Ион радиусы(+7e) 50 (-1e) 220 пм
Электртерістілігі2,66 (Полинг шкаласы)
Электродты потенциал+0,535 В
Тотығу дәрежелері−1, +1, +3, +4, +5, +6, +7
Иондалу энергиясы1-ші: 1008.4 кДж/моль (эВ)


2-ші: 1845.9 кДж/моль (эВ)


3-ші: 3180 кДж/моль (эВ)
Жай заттың термодинамикалық қасиеттері
Термодинамикалық фазаҚатты дене
Тығыздық (қ.ж.)4,93 г/см³
Балқу температурасы113,5 °C
Қайнау температурасы184,35 °C
Балқу жылуы15,52 (I—I) кДж/моль
Булану жылуы41,95 (I—I) кДж/моль
Молярлық жылусыйымдылық54,44 Дж/(K·моль)
Молярлық көлем25,7 см³/моль
Қаныққан бу қысымы
P (Па) 1 10 100 1000 10 000 100 000
T (К) 260 282 309 342 381 457
Жай заттың кристаллдық торы
Тор құрылымыОрторомбалық
Тор параметрлеріa=7,18 b=4,71 c=9,81<ref> Å
c/a қатынас-
Басқа да қасиеттері
Жылуөткізгіштік(300 K) (0,45) Вт/(м·К)
CAS нөмірі7553-56-2
Йод I

Көптеген металдармен және сутекпен жоғары температурада әрекеттеседі. Сілтімен әрекеттесіп йодатты тұз түзеді, тотықтырғыш, тотықсыздандырғыш сипат көрсетеді. Йод мұнайдағы ілеспе судан хлормен, натрий нитратымен немесе қышқыл қатынасатын марганец қос тотығымен тотықтыру арқылы өндіреді.

Йод және оның қосылыстары медицинада, металл өндіруде (титан, циркон, гафний), фотосурет өңдейтін химиялық реактив жасауда, органикалық синтезде қолданылады. Адам организмінде Йодтың жетіспеушілігі қалқанша бездің ұлғаюына, бұғақ ауруына шалдықтырады.