Кербаланың шөлінде

“Кербаланың шөлінде” (Қисса-и уақиға Кербала хазірет Хұсайын рази Алла анhу) – діни қисса. Алғаш рет қазақ тілінде 1898 ж. Қазандағы “Университет” баспаханасында жарық көрген. Бұдан кейін бірнеше рет (1902, 1903, 1904, 1912, 1914 ж.) қайта басылды. Дастанға 680 ж. Ирактың Куфа шаhарының маңындағы Кербала атты шөлді мекенде болған тарихи оқиға негіз болған. Осы жерде бұрыннан өштес Мағауия мен Әли Әли ибн Әбу Тәлиб халифтердің балалары Йазид пен Хұсайынның арасында кескілескен соғыс өтеді. Аз ғана жолдастарымен күші басым қарсыластар әскерімен ерлікпен шайқаста Хұсайын және оның серіктері түгелдей қаза табады. Бұл қайғылы оқиға Әли әулетіне және оның шиит жақтастарына қатты әсер етеді. Замандастары сол кездің өзінде-ақ, Хұсайынды “Ұлы азап шегуші” деп таныды, ал Кербала шииттердің ең басты қасиетті орнына айналды. Осы оқиғаға байланысты Әли әулетін барынша дәріптеген, Әли мен оның ұлдары өмірін арқау еткен аңыз-әңгімелер, жыр-дастандар пайда болып, жер-жерге тарай бастады. Олар түркі халықтары арасында да кең таралған. Әли Әбу Тәлиб (661) пен халиф Мағауия (680) өлгеннен кейін текетірес олардың ұрпақтарының арасында жалғасты. Дастанның бас кейіпкері Хұсайын Әлидің баласы болса, оның қарсыласы Йазид Мағауияның ұлы. Яғни шығармада тарихи адамдардың есімдері сол қалпында берілген. Сондай-ақ, дастандағы өзге де кейіпкерлердің көпшілігі өмірде болған адамдар. Хұсайын қайтыс болғаннан бес жыл өткеннен кейін Кербала шөлі шииттер құлшылық етіп, сыйынатын қасиетті орынға айналған. Кербалада Хұсайын ибн Әлиге арнап әдемі безендіріліп салынған мазар кешені бар. Діни тақырыптағы дастанды қазақ тілінде баспаға дайындаған Жүсіпбек Шайхысламұлы дастан сюжетінің Стамбұл түріктерінің тілінде жазылған әлдебір кітаптан алынғанын ескертеді. Дастандағы басты мотивтің бірі – жазмыш. Бас кейіпкердің кейбір іс-әрекеті эпостық сюжеттерге ұқсағанымен, шын мәнінде, Хұсайын ең алдымен – дін қайраткері. Яғни Хұсайын – нағыз мұсылман, Алланың құлы. Сондықтан да, ол ислам дінінің жолында шейіт болды деп саналады. “Кербаланың шөлінде” қиссасының бірнеше нұсқасы Орт. ғыл. кітапхана қорында сақтаулы тұр.