Корей музыкасы

Корей музыкасы — Қиыр Шығыстың ежелгі музыкалық дәстүрлеріне жатады. Корей музыкасының қайнар көзі біздің заманға дейінгі I мыңжылдықтан бастау алды. Әр алуан тарихи кезеңдерде Орталық және Шығыс Азияның, Тынық мұхит аралдарының (әсіресе Жапонияның) музыкалық мәдениеттерімен тығыз байланыста дамып қалыптасты. Қытай музыкалық мәдениетінің, Үнді-будда музыкалық дәстүрлерінің, орталық-шығыстық (иран) мәдени дәстүрлердің ықпалымен дамыды. корей музыкасына пентатоникалық ырғақтағы сүйемелдеу тән, ол екі түрде болады: пёнджо және кёмёнджо. Пентатоникалық дыбыстық қатардың этикалық негіздемесі ежелгі қытай философиялық және космологиялық көріністерінен келіп шығады. Қытай музыкасынан айырмашылығы — корей музыкалық тәжірибесіне бір калыпты емес, ырғақты пентатоника тән.

корей музыканттар

Король Сондоктың қола қоңырауы

XV ғасыр бірінші жартысынан бастап корей музыкасына (әсіресе жоғары дәстүрлі) үлгі ретінде 12 сатылы тек ырғаққа құрылған (дыбыстық қатар люй-люй) қытай жүйесі қолданылады. Корей музыкасының өлшемінде (Қиыр Шығыстың басқа елдерінен айырмасы) 3 бөлікті өлшемдер қолданылады (3/4,12/8, т.б.). Қытай классикалық музыкасының композициясына 2, 4 бөлікті құрылымдар (3, 6 бөлікті өлшемдегі) 5 бөлікті өлшемдер де кездеседі. Чосон мемлекетінде (біздің заманымызға дейінгі VIII—II ғасырлар) күнтізбелік циклдермен, Күнге табынумен байланысты өтетін тұрмыс-салт мерекелерде қола барабан, қоңырау, гонгтің сүйемелдеуімен айтылатын әндер, билер маңызды орын алады. Үш мемлекет — Когуре, Пэкче, Силла (біздің заманымызға дейінгі I ғасырда — біздің заманымыздың VII ғасырда), одан кейінгі біріккен мемлекет Силла (VII—XIX ғасырлар) дәуірінде Қытаймен, Маньчжуриямен, Жапониямен, Орталық Азия мемлекеттерімен тұрақты байланыс орнады. Сарай маңындағы музыкалық мерекелер көп кұрылымды оркестрдің (100 инструменттен аса) қатысуымен өткізілді, әнұран, салтанатты мадақ өлеңдер, әр түрлі билер орындалды, театрлық көріністер қойылды. Би дәстүрлері мен вокалды және аспаптық композициялардың сүйемелдеуінің дамуы бірте-бірте Кореяның музыкалық мәдениетін Қиыр Шығыстың басқа елдерінен оқшаулап көрсете бастады. VI ғасырда қарай ән жанры — хянга (туған жер әндері) қалыптасты. Орталықтанған феодалдык мемлекет Корё кезеңінде (918—1392) сарай маңы музыкасын әр түрлі арнайы ритуалдар жалғастырды, олардың ішінде — "Нәзік музыка" аак (кытайша — яюэ, жапонша — гагаку), тэчвит а(императорды қошеметтеуге қолданылатын әскери музыка), тойхана (банкет) музыкасы йоллэк бар. Аак оркестріне 8 түрлі аспап кірді (кола қоңыраулар — пхёнджон, тас гонгілер — пхнеген т.б.), оркестр кезек-кезек ойнайтын екі кұрамынан — тунга және хенгадан құралды. Композициялар салтанатты сипатпен ерекшеленді және бимен жалғастырылды (36-дан 64-ке дейін). Тойхана (банкет) музыкасы категориясына (зиялылық сипаттағы) аспаптық жанр лар, соның ітттінде хянак (V ғасыр басынан VII ғасырға дейінгі Қытай музыкасы мен Орта Азия музыкалық дәстүрлерінің ықпалына түскен) және танак (VII ғасыр музыкалық аспаптары мен Таң және Сұң династиялары билеген кездегі қытай музыкасының репертуары колданылады), соған сәйкес би түрлері жатады.

Чангу

Кореяда VII ғасырда басында буддизмнің таралуына байланысты қытай, содан соң жапон буддалық музыкалық дәстүрлерінің ықпалына түскен корей буддалық әдет-ғұрыпқа байланысты музыканың дәстүрлері тарала бастады; оған сутр-ёмбулъ(қытай және санскрит тілінде) жәно помпае косылды. Сонымен катар хвачхон — кезбе монахтар орындауындағы ән, көбінесе шаруа оркестрі — кёмиг-айдың сүйемелдеуімен таралды. XIV ғасырдан бастап конфуцийлік ресми мемлекеттік идеялогияға айналды. Арнайы музыкалық палата Акки тогам (кейінірек Чанагвон) құрылды. XV ғасырда музыканың сарай маңындағы түрлері қағидаға айналды, аактық ескі үлгілер қалпына келтіріліп, музыкалық аспаптар жетілдіріле бастады, олардың саны 65-ке дейін жетті. Аспаптар арасында ішектілер — сылъ, тэджэн (жетіген типті), конху (арфа типті); аджеи, хэгым (скрипка типті), үрмелі — тэгым (немеоі чоттэ), танджок, чи (көлденең флейта), со (көп тармақты флейта), сыбызғы, хянпхири, сепхири (гобой типті), ұрмалы барабан — чаьч) (екіжақты), чунго (біржақты көлденең), 6 және 8 қырлы чваго және ёнго болды. Ноталау жүйесі жетілдірілді. Қытайдан енген (юлчапо J қытайлық люй-люй, т.б.) және оригиналды (юкпо — әр түрлі аспаикй қолданылатын корей белгілері). 1493 жылы сарай ғалымдары Сон Хеннің бастауымен музыкалық энциклопедия "Акхак квебо" ("Музыка жайлы ғылым негіздері", 1—9 том) кұрастырылды. Әр түрлі аспаптарда орындаушылар мектептерін басқарған музыканттар дами бастады: Тэохян, Оккихян (каягым), Аян(комунго),Соль Вон (чангу), Ким Сон (пипха), т.б. Ауылдық жерлердегі дәстүрлі музыкалық шығармашылық жергілікті стильдің айтарлықтай көп түрлілігімен, ән мен аспапта ойнаудың негізгі үйлесімділігімен, би және театрланған пантомима, акробатиканы сәйкестендіруімен ерекшеленеді. Ескі үлгілер — аспаптық композиция синавидің сүйемелдеуіндегі шамандық ритуалдар музыкасы муакта көрсетіледі. Ауылдық жерлердегі мерекелер "шаруа музыкасы" — иошктың қойылымдарымен жалғастырылды (нонак ннсамбліне гонгілер, барабан, чангу, напхаль немесе наллари-кларнет түрі, т.б. кіреді). Шаруалар әндері мұнда әр түрлі діни формада XVII— XVIII ғасырлар көп таралды. Ең көп тараған түрі — ариран және тораджи. XV—XVI ғасырлар каладағы музыкалық өмірдің дамуына байланысты Чонак вокалды-аспапты музыканың жанрлары, стиль түрлері қалыптасты; оған аспапты сюиталар (зиялы ақсүйектер үйінде шағын аспапты ансамбльдер орындады), кагок жанрындағы вокалды композициялар (5 лирикалық әндерден тұратын маман әншілер аспапты ансамбль сүйемелдеуімен орындайтын цикл), қысқа әндер — Сиджо кіреді. Ерлер жиылыстарында (көпес, қолөнершілер және т.б. төмен таптағылар) флейта мен чангуның сүйемелдеуімен эпикалық шідгр — каса орындалды. XIX ғасырда екінші жартысынан бастап музыкаланған үй көріністері жеке концерттерге айнала бастады, онда маман әншілер санджо стилінде аспаптық музыкалар, яғни комун гоға (Ким ЮН Дака) арналған көп сағаттық композициялар, каягыма (Ким Чук Цка мектебі) орындады.

XVIII—XIX ғасырларға қарай корей музыкасында музыкалық театрдың алуан түрлері пайда болды (ақындық сөздер мен театрландырылған би-драмалық спектакльдер, билер). Олар шамандық қимылдардан орта ғасырлық маскалық театрларға дейінгі даму жолынан өтті; сарай маңындағы ақсүйектердің қаһармандық жайлы пьесалары — хваран, би, батырлық-эпикалық пантомималық көріністер — тхалъчхум (VII — II ғасырлар), комугык (XX—XIV ғасырлар корей халқының фарстарының элементерін кұрайды); би-драмалық театр — сандэгы тау етегіндегі шаруалардың тұрмысын бейнелейтін "пьесалар", XIV—XV ғасырлар) етек алды. Маман актерлер (квандэ) жоғары шеберліктеріне карамастан, ең төменгі әлеуметтік топқа бағынды. Театрландырылған айтыстар — ахансорн (XVIII ғасырда) ариялар мен әуендерден кұралды (басында чангоның сүйемелдеуімен айтысшының орындауында, XIX ғасырда екінші жартысында Ожтап театр сахнасында бірнеше квандэнің орындауында), олар ырғақты (чхандан) және әуенді (чхо) модельдер (әңгіме және драмалық қимыл) иегізінде болды. корей ұлттық музыкалық драмасының — пхангыктың (пхансори, т.б. корей театр жанрлары мен еуропа театр) жырларының элементтерін сәйкестендіреді) негізін қалаушы — мкын, музыкант Син Джэ Хён; оның дәстүрін Ли Наль Ехи мен Ким Сэнджон жалғастырды. XVII—XVIII ғасырлар христиан дінінің таралуына байланысты католиктік әндер дамыды. XIX ғасырдың басында — XX ғасырдың басында әскери үрмелі оркестрлер пайда болды. 1920 жылдан бастап батыс-еуропа музыкасының әсерімен ән жанры — тюнсонхва қалыптасты. 1910—1920 жылдары жапон жаулап алушыларымен болған күрес сол кездегі әндерде патриоттық мазмұн туғызды. корей музыкантары одағы басты рөл аткарды.

1945 жылы елді жапондардан тазартқан соң, елдің Солтүстік бөлігінде (КХДР) батыстық типтегі оку орындары ашыла бастады, музыкатану және музыкалық фольклористика дамыды, сазгерлердің ұлттық мектептері қалыптасты. Опера, балет, симфония және камералық музыкалар, әндер авторлары — Ли Мен Сан, Син До Сон, Мун Гён Ок. Музыкатанушылар — Ким Ван У, Син Юн Гун (батыстық стиль), Ан Хе Ен, Ким Ден Хва, Пак Бон Сек (дәстүрлі стиль), т.б. орындаушы-әншілер — Ан Ги Ок, Чха Хак Чхоль (чоттэ), Ю Дя Бок (хэгым), Ги Ман Су (комунго), Пэк Но Сан(скрипка), Пэк Ук Бок (фортепьяно) елге танылды. Көптеген корей музыканттары КСРО-да білім алды. Жыл сайын Пхеньянда Халықаралық көктемгі музыка фестивалі өтеді. КХДР-де Сазгерлер одағы (1988), корей филармониясы (1955), Пхеньян өнер театры (1948), Үлкен симфониялық оркестр және хор, Ұлттык Көркем театры (1952), көптеген музыкалық-драмалық труппалар, корей халық армиясының ән мен би ансамблі жұмыс жасайды.

Оңтүстік Кореяның музыка өнері 1948 жылдан бастап АҚШ-тың музыкалық мәдениетінің ықпалында. Қалаларда симфониялық оркестрлер жұмыс істеді, театрларда батыс еуропалық классика туындылары қойылды, АҚШ пен Батыс Еуропа музыканттары гастрольдерде болады, 1970—1980 жылдары поп-музыка формасы дамыды. Сазгерлер арасында Юн Исан, Ким Се Хен, Ли Хын Ель, Ким Сун Э; музыкатанушылар арасында Сон Бан Сон, Ли Xе Гю; орындаушылар — дәстүрлі стильді әншілер — Чу Ван Ли, Ан Пи Чхви, Ян Ук Хим (скрипка); Хван Бьон Ки (каягым), Сон Ке лерді (тэгым)ерекше атауға болады. Оңтүстік Кореяда (1988) Ұлттық опералық труппа, Жеке меншік опералық труппалар, "Пхода", "Тэхан" хор коллективтері, т.б. аспапты оркестрлер, Сеулде Седжон мәдени орталығы, классикалық музыканын Ұлттық институты, Ұлттык өнер академиясы, корей музыканттар ассоциациясы, Сеул консерваториясы, корей ұлттық музыканттар ассоциациясы жұмыс істейді.

Тағы қараңыз

• Корея мәдениеті
• Оңтүстік Корея музыкасы
• Солтүстік Корея музыкасы