Маңғыстау ескерткіштері

Маңғыстау ескерткіштері — 10 — 20 ғасырлар аралығында Маңғыстау үстіртінде тұрғызылған архитектуралық құрылыстар. Маңғыстау ескерткіштері, негізінен, үш топқа бөлінеді: бекініс орындары, діни құрылыстар, қабірге қойылған мемориалдық ескерткіштер. Бекініс орындары сирек сақталған. Діни құрылыстардың кең тараған түрі — мешіттер мен мазарлар. Мешіттердің жер бетіне және жер астынан салынған екі түрі кездеседі. Жартасты қашап кейде тау бөктерлерінен үңгіп салынған жер асты мешіттері архитектуралық құндылығымен ерекшеленеді. Оның айқын үлгілеріне Шопан ата, Қараман ата, Шақпақ ата, Бекет ата мешіттері жатады. Мемориалды ескерткіштердің шоғырланған жері — қорымдар мен бейіттер. Ескерткіштер монументтік, күмбезді және кіші (қатардағы) түрлерге бөлінеді. Ең көп кездесетіні — құлпытастар, “қойтас” тәрізді қабіртастар, сандықтастар. Маңғыстау ескерткіштері оғыз-қыпшақ заманынан (10 — 13 ғасырлар) бері қарай әр түрлі сәулет өнері үлгілерін қамтыған. Оғыз-қыпшақтар билік жүргізген дәуірде Орталық Азия сәулет өнерінің (порталды-күмбезді композиция; еңселі портал, жарты шар іспетті күмбез, сүйір арка) ықпалы басым болса, 15 ғасырда Маңғыстау үстіртін мекендеген тайпалардың өзара соғысып, жиі қоныс аударуы салдарынан архитектураның біршама құлдырағандығы (классикалық сүйір арканың орнына декоративтік арканың қолданылуы; күмбез асты құрылымның қарапайымдануы,) байқалады. Бұл өзгеріс Қосмола (Қарағозы — Қостам), Долы ана мазарларынан айқын көрініс тапқан. 18 — 20 ғасырлардың бас кезінде жергілікті тастан тұрғызылған күмбезді тамдар (мавзолейлер), сағана тамдар, мен құлпытас пен қабіртастар Маңғыстау ескерткіштері нің негізгі бөлігін құрады. Мұндай ескерткіштердің дені тартымды оймыш, өрнекпен, түрлі бояумен безендірілген. Олар мемлекеттік қорғауға алынған.

Бекет-Ата ескерткіші