Медеу бөгеті

Медеу бөгеті — тасқынға тосқауыл мақсатында жасалған ғимарат; Алматы қаласынан оңтүстік бағытта 15 км, Іле Алатауының Медеу шатқалында (теңіз деңгейінен 1750 м биіктікте).

Медеу бөгеті

Алматы қаласының ішімен ағып өтетін Кіші Алматы мен Үлкен Алматы өзендерінде ауық-ауық тасқындар болып тұрады. Мұндай лай тасқындары 1888, 1889, 1918 ж. қайталанды. 1921 ж. 8-шілдедегі лай тасқыны қалаға жалпы көлемі 1,5 млн. м³ тас пен құм-топырақ алып келіп, қалаға зор нұқсан келтірді. Бұдан кейін де бірнеше рет тасқын қайталанды. Осындай қауіпті тасқындырдан Алматы қаласынан қорғаудың кешенді жобасын жасаумен “Гидропроект” институты айналысты. Дүниежүзілік тәжірибеде теңдесі жоқ, лай-тас ағынынан қорғайтын үлкен көлемдегі инжинерлі ғимарат жобасы кеңінен талқыланды. КСРО ҰА-ның президиумы 1966 ж. Медеу шатқалын бөгеу жобасын бекітті. Сол жылдың 21 қазанында жобаны іске асыру мақсатында 1-қопарылыс, 1967 ж. 14 сәуірде 2-қопарылыс жасалды. Оған жалпы салмағы 8723 т қопарғыш заттар жұмсалды. Қопарылыс нәтижесінде көлемі 5 млн. м³ тау жыныстары шатқалға бағытталып құлатылып, биікт. 107 м, ені 400 м-дей (6,2 млн. м³ су сиятын) бөгет жасалды. Бөгет 1972 ж. пайдалануға берілді. Медеу бөгеті Алматы қаласын 1973 ж. 15 шілдедегі өте қауіпті тасқыннан қорғап қалды. Тасқыннан кейін бөгет беріктігін арттыра түсу және бастапқы жобалық мөлшердегі сыйымдылығын қалпына келтіру жұмыстары қолға алынды. Соның нәтижесінде 1974 ж. бөгеттің биіктігі 125 метрге, ал табанының жалпақтығы шамамен 600 метрге, жалпы көлемі 6 млн. м³-ден астам тасқынға тосқауыл болатын дәрежеге қайта келтірілді. 1980 ж. бөгеттің биіктігі 150 метрге, ені 800 метрге, сыйымдылығы 12,6 млн. м³-ге дейін жеткізілді. Медеу бөгетін салу мәселесіне академик Н.В. Мельников, профессор Г.И. Покровский, техника ғылымының докторлары М.М. Докучаев, Г.П. Демидюк, тағыда басқа ғалымдар қатысып, басшылық жасады. Медеу бөгетін жасауда пайдаланылған қопарылыс өзіне дейін дүниежүзілік тәжірибеде бұрын-соңды іске асырылмаған, бейбіт мақсаттағы ең ірі қопарылыс болды.