Омандық тәжірибе

Арабия түбегі аяқталатын жерде орналасқан Оман сұлтандығы көп жағдайлар бойынша басқаларға ұксамайтын мемлекет. Қазіргі кезде туристер мен табыскерлер арасында танымал болған Біріккен Араб Әмірліктерімен, аумағы орасан зор Сауд Арабиясымен және құпиясы мол Йеменмен қатар орналасқан Оман дүниежүзілік бұқаралық ақпарат құралдары назарына жиі іліге бермейді. Мұнда ірі конференциялар мен халықаралық "басқосулар" сирек өткізіледі, Еуропалық және Америка саяхатшыларының ермегі үшін мұз сарайлары мен 7 жұлдызды қонакүйлер қорғандар салынбайды. Аумағында географиялық белдемдердің барлығы дерлік бар 2 млн-нан сәл астам адам тұратын бұл елдің саясатының өзі Оманда көптеген онжылдықтар бойында өмір сүрген негіздер мен дәстүрлердің бәрін сақтап қалу үшін жүргізіледі. Бұл елді 1970 жылдан бастап Кабус сұлтан басқарды. Әкесінен мүлгіген феодалдық ортағасырлық қоғамды мұраға алған Сандхерст ағылшын әскери академиясының түлегі, өзі өкімет билігіне келген кезден бастап жылдар бойы орнап қалған заңдар мен салт-дәстүрлерді "сындырған", онымен бір мезгілде жаңа, бұған дейін адамдарға бәймәлім болған ережелер енгізген түпкілікті реформалар жүргізе бастады.

Кабус сұлтан өкімет билігінде болған мерзім ішінде Оман шын мәнінде алға карай алып секіріс жасады. Мұнай сатудан түскен пайданың (мұнай Оманда көршілес БАӘ-мен Сауд Арабиясына қарағанда анағұрлым аз, бірақ елдің бүкіл азаматтарына айта қаларлықтай тұрмыс дәрежесін қамтамасыз етуге жеткілікті) арқасында Оманда аштық, ауруға шалынушылық жойылды, жоғары үлгідегі жолдар салынды, ұлттық өнеркәсіп және сенімді жұмыс істейтін көлік құрылды.

Әрине, мұның бәрі Оман "мұнай долларының" ағылып келуінсіз орындалмайтын еді. "Омандық алға ұмтылуға" Кабус сұлтанның орасан зор еңбек сіңіргені даусыз нәрсе.

Мен өзім үшін қандай да жаңа елге келгенімде, әдетте, ол елдің даму дәрежесін жай көзге көрініп тұратын үш негізгі көрсеткіштер — жолдар, машиналар мен елдің қарапайым адамдарының басшылыққа деген көзқарасы бойынша ой түйіндеймін. Омандағы жолдар дүниежүзілік ең үздік үлгілер деңгейінде, оларды ресейлік немесе египеттік жолдармен салыстыра алмайсың.

Омандағы автомашиналар — еуропалық, жапондық және айқалап тұрған сән-салтанат пен "бентли" және "ролс-ройстар" сияқты өзін-өзі көрсету жоқ, бәрібір автомашинаның Оманда көптеген даму дәрежесі жаман емес (мысалға айтсақ, америкалық маркалардың ең соңғылары болмаса да Грекия, Түркия немесе Португалия) елдердегіге қарағанда сырт бейнесі ұстамды әрі беделдірек көрінеді.

Жоғары шенді шенеунік болсын, кәдімгі такси жүргізуші болсын оның атын сыбырлап қана аса дәріптеп айтады. Бұл шетелдікке елде болып жатқан өзгерістердің ұлылығын білдіруге тырысқандық болу керек.

Кабус сұлтан қазір 65 жаста, оның ресми танылған отбасы мен балалары жоқ болғандықтан омандықтардың алдында ерте ме, кеш пе "Ұлы Оман архитекторының (сәулетшісінің) мұрагері жөніндегі мәселе пайда болмақ. Бұл тақырып жөнінде әңгіме қозғау әлі де ертерек (омандықтардың өздері осылай есептейді), бірақ Оманнан географиялық жағынан алыс емес елдердегі өкімет билігі қалай алмасып жатқанына ой жүгіртсек, бұл ешқашан кеш болмауы тиіс. Ал сұлтанның өзі болса елдің шетелдердегі беделін нығайтып, Оманды экономикасы дамыған мемлекеттер қатарына шығару жолында белсенді қызмет атқаруда.

Дофар тауларындағы Калашников автоматы

Көптеген елдердің, оның ішінде ТМД елдерінің азаматтары үшін Оман әлі де болса жұмбақ ел (терра инкогнита) болып қалып отыр. Оман жөнінде қандай да бір ақпарат табу өте қиын, оның үстіне елдің өзі де газеттер мен журналдардың бірінші беттерінен, теледидар экрандарынан көрінуге сұранып тұрған жоқ.

Алайда сұлтандықтың өзінен бұрынғы Кеңестер Одағымен әр қилы байланысы бар адамдарды басқа "шығанақтық" мемлекеттерге қарағанда жиірек кездестіруге болады.

Омандықтардың аға ұрпақ өкілдерінде орыстар жөнінде жағымсыз әсерлер сақталып қалды — көп жылдар бойы Мәскеу қару-жарақпен және нұсқаушыларымен Омандағы марксшіл көтерілісшілдерді қолдап отырды. Олар Дофар тауларында партизан соғысын жүргізіп, сұлтан билігіне қарсы күресті (сол кезде сұлтанды КСРО-да жеккөрінішті түрде "британ империализмінің құйыршығы" деп атады). Бірақ сол кезде Дофар партизандары қаруланған Калашников автоматтары көрші Йемен базарларында қазіргі кезде емін-еркін сатылуда. Ал бүгінгі омандықтарда жылы да жақсы еске алулар сақталған. КСРО-да өз кезінде жүздеген омандықтар оқыған еді (негізінен, дәрігерлер, инженерлер, мұнайшылар).

Сол кездегі Мәскеумен ынтымақтасудан көп пайда көруге болатынын түсінген Оман Парсы шығанағында Кувейттен кейін екінші болып, КСРО-мен дипломатиялық қарымқатынастар орнатты. Алайда содан бері өкінішке орай Оман бағытында Ресейге, ТМД-ның басқа да елдеріне елеулі нәрселерді жүзеге асырудың сәті түспеді.