Отқа май құю

Отқа май құю — келін түскенде, келіншек босанғанды, жас отау шаңырағы көтерілгенде жасалатын жақсы ырымдарды бірі. От - халық зердесінде қасиетті ұғым. Отпен аластау; "от ана" , "отың өшпесін", "ошақтан от кетпесін" деген тілек пен ырым сабақтастығы ертеден келе жатқан ғұрып. Ежелгі түркілердің мифологиялық түсінігі бойыншы жақсылық жаршысы-отбасының қамқоршысы Ұмай Ана болған. Әулетке жаңа қосылған жан, жаңа түскен келінді ауылға шымылдықпен алып келіп, шашу шашады, бет-жүзін үлкендерге көрсетпей, қайын атасының үйіне алып кіргізеді. Келін үлкен шаңырақтың босағасын оң аяғымен аттай кіріп, тізе бүгіп сәлем береді. 3 рет иіліп сәлем берген келінге атасы: «Көп жаса қарағым, бақытты бол!» деп бата береді. Сонан кейін келінді от басына төселген тулаққа отырғызады. Ол «жаңа түскен жас келіннің мінезі иленген тулақтай (тері) жұмсақ, биязы болсын» деген ырым. Келіннің қолына әйелдердің біреуі ішінде май құйылған ыдысты ұсынып, отқа май құйғызады. «От-Ана, Май-Ана, шапағатыңды жаңа түскен жас келінге тигізе көр, жарылқа!» дегізеді.

Бұл жөнiнде Ш. Уәлиханов өзінің мақаласында былай деген: "...От әулие (киелі) болып саналады... Қарғыс... Отқа түкіруге, ошақты басуға болмайды. Жаңа түскен келін (күйеуінің) әкесінің үйіне кіріп, сәлем жасап, «аруақ» разы болсын» деп тағзым етіп, отқа бір қасық май құю керек. Жас келін сәлем еткенде, аруақ разы болсын деп, тізе бүгіп, еңкейіп, маңдайын еденге тигізеді. Отқа тамызған май жанып жатқанда, жас келіннің енесі немесе әйелдердің бірі алақанын отқа қыздырып, келіннің бетін сипайды. Үлкен үйдің отының құрметіне деп, қалыңдық атасының иығына шапан жабады, отағасы жас келінді: «Иін қандырып илеген терідей, мінезің жұмсақ болсын, қарағым», - деп бата беріп, тулаққа, қой терісіне отырғызады. Жан беру (ант) беру үшін, екі жерден от жағып, адам сол екі оттың арасынан өтіп, кісі өлтірген мылтықтың ұңғысын сүюге тиіс.... Барлық шамандық салттың iшiнде отқа табыну қазақтарда әлi күшiнде. Қазақтар отты әулие деп санайды. Аса жоғары құрметтеудiң белгiсi ретiнде, қазақтар моңғолдар сияқты отты ана деп атайды. Отта тазартушы қасиет бар деп түсiнедi, екi оттың арасынан өткiзiп тазартады. Оны "аластау" дейдi. Қыстаудан көшкенде көштi екi оттың арасынан өткiзедi".

Бұл дәстүр қазақ арасында бүгінгі күнге дейін сақталған. Жаңа түскен келіп табалдырықтан оң аяғымен аттап, сәлем салып, отқа май құяды. Отбасы-ошақ қасы деп өткен қазақтың әр салтының мәні мен мазмұны зор.  

Дереккөздер

Кенжеахметұлы С. К – 30 Қазақ халқының салт – дәстүрлері. – Алматы: «Алматыкітап баспасы» ЖШС, 2010. – 312 бет, суретті. ISBN 978 – 601 – 01 – 0374 – 0

http://www.info-tses.kz/red/article.php?article=67812 Мұрағатталған 27 сәуірдің 2014 жылы.

Кенжеахметұлы, С. Қазақтың салт-дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары-Алматы: Атамұра,2015.-224 б.