Сангариус көпірі

Сангариус көпірі (түр. Justinianos Köprüsü или Beşköprü) — Қазіргі Түркиядағы, Анадолы жеріндегі Сакария өзенінің (лат. Sangarius, грекше Σαγγάριος) үстіндегі кейінгі римдік көпір. Оны Шығыс Рим императоры Юстиниан І (527-565 жж.) астана Константинополь мен оның империясының шығыс провинциялары арасындағы байланысты жақсарту үшін салған.[1]

Сангариус көпірі

Тарихы өңдеу

 
Көпірдің батыс шетінің көрінісі (1838). Алдында көрінген салтанатты арка бүгінде жоқі.

Сангариус көпірі Анадолының солтүстік-батысында, Адапазариден 5 шақырым жерде, Битинья тарихи аймағында орналасқан. Рим тарихшысы Прокопийдің айтуынша, ол бір-бірімен байланысқан қайықтардан тұратын жылжымалы көпірдің орнына салынған. Сакария өзені бойындағы көлік қайықтар өзеннің қатты ағысынан үзіліп, ағыспен бірге жоғалып кететін. Императордың тас көпір салуы да өзеннен өтудің үлкен стратегиялық маңызымен байланысты, өйткені ежелгі патша жолы Константинопольден Юстиниан жиі соғысатын Сасанидтер империясының шекарасына дейін созылған.

Көпірдің салынған уақытын әртүрлі әдеби деректерден анықтауға болады. Олардың айтуынша, көпір құрылысы Юстиниан Фракиядан оқу сапарынан қайтып келе жатқан 559 жылдың күзінде басталып, 562 жылы Сасанидтер империясымен бітім шарты жасалғаннан кейін аяқталды. Тарихшы Теофанистің айтуынша, көпір құрылысы анус Мундиде 6052 жылы басталған, ол 559 немесе 560 жылға сәйкес келеді. Паулус Силентиария мен Агафияның өлеңдерінен құрылыс император Юстинианды және оның шығармаларын мадақтау арқылы 562 жылы аяқталғанын түсінуге болады. Көпірдің салынуы, керісінше, көне әдеби шығармалардың мерзімін анықтауға мүмкіндік берді: Прокоп өзінің соңғы Рим сәулетіне қатысты маңызды еңбегінде Де Аедифисиде көпір әлі салынып жатқанын болжауға болады, бұл еңбекті 560 жылы жариялады. Сакария өзенінің ескі арнасы шығысқа қарай шамамен 3 шақырымға ығысқандықтан, бүгінде құрылым Сапанка көлінің (ежелгі атауы Софон) шығатын жері болып табылатын Чарк (көне атауы Мелас) өзенінің бойында орналасқан.[2]

Сипаттама өңдеу

 
Көпірдің шығыс бөлігіндегі құрылыс

Құрылыстың басталған жылы 558 жыл, бірақ 554-тің шамасында басталғаны туралы ертерек деректер бар. Ол 562 жылы аяқталды.[3] Көпірдің ені шамамен 9,85 метр, биіктігі 10 м. Ол ақ әктас блоктарынан тұрғызылған, әрқайсысы 23-тен 24,5 метрге дейін 7 негізгі арка бар. Шеттерінде су толып кеткен жағдайда су айрықтары үшін 3 метрден 9 метрге дейінгі шағын аркалар да бар. Жеті үлкен арканың шеткі тастарында бұрын христиан дінінің рәміздері болуы мүмкін кресттер болған, бірақ олардың екеуі ғана бүгінгі күнге дейін сақталған. Қазір көпірдің астында шағын тар табанды темір жол және арнаның бұрынғы орнында тұрған баяу, батпақты су желісі бар.[4]

Батыс жағында триумфальды арка болды, ол 19 ғасырға дейін Рим көпірлерінде жиі болған, бірақ бүгінде жоқ, шығыс шетінде бүгінгі күнге дейін сақталған, бірақ қызметі белгісіз апсида бар. Шығысқа қарайтын бұл дөңгелек құрылым діни құрбандық үстелі болып саналады. Апсиданың биіктігі 11 м, ені 9 м. Триумфа доғасы мен апсиданы 1838 жылы Леон де Лаборде салған. Лаборде сызбасында тікелей көпірге апаратын толығымен кесілген тастан жасалған дөңгелек аркалы есік көрсетілген. Басқа сызбада бұл есіктің өлшемдері туралы ақпарат берілген, есік биіктігі 10,37 м және ені 6,19 м., бағанның қалыңдығы 4,35 м., бағандардың бірінде айналмалы баспалдақ болды.[2]

Дереккөздер өңдеу

  1. Мост Сангария https://www.wikiru.wiki/blog/en/Sangarius_Bridge(қолжетпейтін сілтеме)
  2. a b Где находится мост Юстиниана? История моста Юстиниана https://ru.rayhaber.com/2021/03/%D0%B3%D0%B4%D0%B5-%D0%BC%D0%BE%D1%81%D1%82-%D0%AE%D1%81%D1%82%D0%B8%D0%BD%D0%B8%D0%B0%D0%BD%D0%B0/
  3. Мост Сангариуса https://structurae.net/en/structures/sangarius-bridge
  4. Сангариус-Сакарья - капризная река https://jannasaban.livejournal.com/452429.html