Тегеурінгүл

Тегеурінгүл (Delphіnіum) – сарғалдақтар тұқымдасына жататын көп жылдық шөптесін өсімдіктер. Негізінен Солтүстік жарты шардың қоңыржай белдемдері мен Африканың тропиктік тауларында кездесетін 250-дей түрі белгілі. Қазақстанда 28 түрі бар, оның 4 түрі – эндемиктер. Ең жиі кездесетіні – биік Тегеурінгүл (Delphіnіum elatum). Қайыңды-көктеректі және самырсынды ормандардың арасында, шалғынды жерлердегі өзендердің бойында және тау беткейлерінде өседі. Биіктігі 80 – 350 см, сабағы тықыр, сырты тікенекті. Жапырақтарының пішіні дөңгелек не жүрек тәрізді, жиектерінде кірпік сияқты түктері бар, сағақтары ұзын. Гүлдері қос жынысты, көк, қошқыл, қою қоңыр түсті, олар шашақ не сыпыртқы гүлшоғырына топталған. Аралар арқылы тозаңданады. Шілде – тамызда гүлдеп, жеміс салады. Тұқымы үш қырлы, қырларында қанаттары болады. Биік Тегеурінгүл – дәрілік өсімдік, оның жер бетіндегі бөлігінен “элатин” алкалоиды алынады. Тегеурінгүлдің көпшілік түрін әсемдік үшін өсіреді. 2 түрі қорғауға алынып, Қазақстанның “Қызыл кітабына” енгізілген. Қазақстанда бұл өсімдіктің екпе, парсы, гибридтік түрі кездеседі. Олар тек солтүстік облыстардың қыратты, таулы жерлерінде ғана өседі. Оңтүстік облыстарда, шөл және шөлейт аймақтарда бұл өсімдік кездеспейді. Үш түрінің ішіндегі ең көп тарағаны – екпе тегеурінгүлі. Ол – биіктігі 30 – 50 см шамасында болатын, бір жылдық шөп тектес, улы өсімдік. Гүлі көк түсті болады. Өсімдіктің өне бойы улы. Оның құрамында көп мөлшерде улы алколоидтар бар. Улылығының күштілігі бойынша бірінші орында – тұқымы, екінші орынды – жапырағы, үшінші орынды – гүлі, одан кейінгі орынды сабағы алады.

Delphinium elatum)

Практикада бұл шөппен қой мен ірі қараның жиірек, ал жылқының сирек уланатыны анықталды.

Дереккөздер

Шәріпбаев Н. Малдың тыныс алу мүшелерінің ауруларын емдеу үшін қолданылатын дәрілік өсімдіктер // Тегеурінгүл — "Қайнар", 1988. — Б. 241-242. — (Пайдалы өсімдіктерді мал дәрігерлігінде қолдану). — 5700 таралым. — ISBN 5 - 629 -00074 - 5.