Феликс Эдмундович Дзержинский

Феликс Эдмундович Дзержинский (пол. Feliks Dzierżyński; лақап аты Темір Феликс, ФД, жасырын лақап аттары: Я́цек, Я́куб, Переплетчик, Франек, Астроном, Ю́зеф, Доманский; 11 қыркүйек 1877, Дзержиново қожалығы, Ошмән уезі, Вилна губерниясы, Ресей империясы (қазіргі Столбцовский ауданы, Минск облысы, Беларусь Республикасы) — 20 шілде 1926, Мәскеу, КСРО) — ресейлік және поляк революционері, кеңестік мемлекет және партия қайраткері. Бірқатар халық комиссариаттарының басшысы, БТК негізін қалаушы және басшысы.

Феликс Эдмундович Дзержинский пол. Feliks Dzierżyński
Ф.Э. Дзержинский 1923 жылы
Лауазымы
Ту РКФСР ХКК қарамағындағы БТК төрағасы Ту
20 желтоқсан 1917 — 7 шілде 1918
Ізашары	лауазым құрылды
Ізбасары	Яков Петерс
22 тамыз 1918 — 6 ақпан 1922
Ізашары	Яков Петерс
Ізбасары	лауазым жойылды, өзі РКФСР ІІХК қарамағындағы МСБ төрағасы болды
Ту РКФСР Ішкі істер халық комиссары Ту
30 наурыз 1919 — 6 шілде 1923
Ізашары	Григорий Петровский
Ізбасары	Александр Белобородов
Ту РКФСР байланыс жолдары халық комиссары Ту
14 сәуір 1921 — 6 шілде 1923
Ізашары	Александр Емшанов
Ізбасары	лауазым жойылды, өзі КСРО байланыс жолдары халық комиссары болып тағайындалды
Ту РКФСР ІІХК қарамағындағы МСБ төрағасы Ту
1 наурыз 1922 — 18 қыркүйек 1923
Ізашары	лауазым құрылды, өзі РКФСР ХКК қарамағындағы БТК төрағасы болып тағайындалды
Ізбасары	лауазым жойылды, өзі КСРО ХКК қарамағындағы БМСБ төрағасы болып тағайындалды
Ту КСРО байланыс жолдары халық комиссары Ту
6 шілде 1923 — 2 ақпан 1924
Ізашары	лауазым құрылды, өзі РКФСР байланыс жолдары халық комиссары болып тағайындалды
Ізбасары	Ян Рудзутак
Ту БКП(б) ОК Саяси бюросы мүшелігінің кандидаты Ту
2 маусым 1924 — 20 шілде 1926
Ту КСРО ХКК қарамағындағы БМСБ төрағасы Ту
15 қараша 1923 — 20 шілде 1926
Ізашары	лауазым құрылды, өзі РКФСР ІІХК қарамағындағы МСБ төрағасы болды
Ізбасары	Вячеслав Менжинский
Ту ХШЖК төрағасы Ту
2 ақпан 1924 — 20 шілде 1926
Ізашары	Алексей Рыков
Ізбасары	Валериан Куйбышев
Өмірбаяны
Партиясы	1) ЛСДП (1895—1900) 2) ППжЛСД (1900—1917) 3) РСДЖП(б) (1917-1918) 4) РКП(б) (1918-1925)
Білімі	толық емес орта
Мамандығы	кәсіби революционер, саяси қайраткер
Дүниеге келуі	11 қыркүйек 1877 (1877-09-11) Дзержиново қожалығы, Ошмән уезі, Вилна губерниясы, Ресей империясы қазіргі Столбцовский ауданы, Минск облысы, Беларусь Республикасы
Қайтыс болуы	20 шілде 1926 (1926-07-20) (48 жас) Мәскеу, КСРО
Жерленді	Кремль қабырғасы маңындағы қорым
Династия	Дзержиндер
Туған кездегі есімі	Феликс Шченсны Дзержинский (пол. Feliks Szczęsny Dzierżyński)
Әкесі	Эдмунд Дзержинский (пол. Edmund Dzierżyński)
Анасы	Елена Игнатьевна Янушевская (пол. Helena Januszewska)
Жұбайы	Софья Сигизмундовна Мушкат (пол. Zofia Muszkat)
Балалары	Ян Дзержинский
Қолтаңбасы
Марапаттары
Феликс Эдмундович Дзержинский Ортаққорда

РСДЖП(б) ОК хатшысы (1917), РК(б)П ОК Ұйымбюросының мүшесі (1919-1920, 1921-1924), РКП(б) ОК Ұйымбюросы мүшелігіне кандидат. РКП(б) (1921, 1924-1926). БК(б)П ОК Саяси бюросының мүшелігіне кандидат.

Өмірбаяны

Ата тегі

Жері аз поляк ақсүйек-шләхта иесі, Дзержиново қожалығының иесі (Ивенецтен 15 км), гимназия мұғалімі Эдмунд-Руфин Иосифович Дзержинскийдің (ол бір кездері Таганрогтағы ерлер гимназиясында қызмет еткен және әлі жас Антон Чеховқа математикадан сабақ берген) ұлы. Анасы — Хелена Дзержинская, профессор Игнатий Янушевскийдің қызы.

Феликс Дзержинский шоқындыру рәсімі кезінде екі есім алды — Феликс Шченсны (пол. Feliks Szczęsny), латын және поляк, екеуі де бақытты дегенді білдіреді; сәтті босану құрметіне - босану қарсаңында оның анасы ашық жертөлеге құлап кетті, бірақ ол апатқа ұшырамай, (мерзімінен бұрын болса да) сау баланы дүниеге әкелді. Отбасында тоғыз бала болды (тұңғышы, Витолд нәресте кезінде қайтыс болды); әкесі 1882 жылы туберкулезден қайтыс болғанда Феликс 5 жаста, апайларының үлкені — Алдона 12 жаста, ал ең кенжесі — бір жастан сәл асқан болатын. Бала кезінде Феликс діни қызметкер болуды, тіпті Рим-католиктік рухани семинарияға түсуді армандаған.

1887-1895 жылдары гимназияда оқыды, сол жерде 1895 жылдың күзінде литвалық социал-демократиялық ұйымына (бірінші партиялық бүркеншік аттары: Якуб, Яцек; Дзержинскийдің өмірбаянынан: «...1895 жылы мен литвалық социал-демократиялық ұйымына кірдім, мен өзім марксизмді оқимын және қолөнер мен фабрика шәкірттері үйірмелерін басқарамын. Онда мені 1895 жылы Яцек деп атап кетті...» дегенмен, Яцек — Дзержинскийдің екінші бүркеншік аты, ал біріншісі Якуб болды). Құжаттардан оның бірінші сыныпты екі жыл оқығаны, сегізінші сыныпты аяқтамағаны, қолына: растама алғаны байқалады: «туғанына 18 жыл болған, Дзержинский Феликс, католик дінді, қанағаттанарлық зейіні мен қанағаттанарлық ынтасы арқылы ғылымдарда келесі жетістіктерді көрсетті», атап айтқанда: Құдай заңы - «жақсы», логика, латын тілі, алгебра, геометрия, математикалық география, физика, тарих, француз тілі - «қанағаттанарлық», ал орыс және грек тілдері – «қанағаттанарлықсыз».