Ф. М.Достоевский және Шоқан Уәлиханов

Ф. М.Достоевский және Шоқан Уәлиханов(«Ф . М . Достоевский и Чокан Валиханов»), жазушының мақаласы. Алғаш рет «Дружба народов» журналының 1956 жылғы 3-санында жарияланған. Бұдан кейін Әуезовтің «Мысли разных лет» (1961) жинағында, 5 томдық шығармалар жинағының 5-томында (Мәскеу, 1975), 20 томдық шығармалар жинағының 20-томында (1985) қайталанып басылды. Ф. М. Достоевский 1854 жылдың наурыз айынан бастап, 1859 жылдың 2 шілдесіне дейін Семей қаласында тұрды. Ол әуелде 7-Сібір шебі батальонында қатардағы солдаты боп қызмет етті, кейіннен унтер-офицер дәрежесіне көтерілді. Жергілікті қазақ көпесі, Құнанбайдың күйеу баласы Меңлібай Тінібаевтың үйіне қонаққа барып, қымыз ішіп, аңға шығып жүрген. Семейде Достоевский М. Д. Исаеваға үйленген. «Степанчиково селосы және оның тұрғындары», «Ағайдың түсі» атты шығармаларын осы Семей қаласында жазған. Шоқан Уәлиханов Құлжа, Қашқар сапарына барып-қайтқан кезінде Семейде ұзақ аялдап, Достоевскиймен етене сырласқан. Мақалада Ә. осы деректерді келтіре отырып. Ф. М. Достоевский мен Ш.Уәлихановтың 1854 жылдан бастап қалыптасқан достық қарым-қатынасын, бір-біріне идеялық тұрғыдан жасаған ықпалын, сол кездегі әлеуметтік-саяси жағдай туралы пікір алысуларын, Достоевскийдің Шоқанға деген ыстық ықыласын жазушының хаттары арқылы кеңінен талдап көрсетеді. Сол кездегі Ресейдің озық ойлы зиялыларының отар елдердегі ұлттық езгіге қарсы болған- дығын жене оның қазақ даласына да Достоевский сияқты ойшыл-күрескерлер арқылы тарағандығын баяндайды. Әуезов орыстың ұлы жазушысы Ф. М. Достоевскийдің өзі көкейкесті ойлары мен толғаныстарын қазақ халқының озық өкілімен бөліскенін сезіну - біз үшін аса зор ілтипат деп жазды. Әуезовтің кезінде жасаған ұсынысы кейіннен жүзеге асты, мақалада көрсетілген Семей қаласындағы екі қабатты шағын үй Ф. М. Достоевскийдің мұражай- үйіне айналды. Алдына Ш. Уәлиханов пен Ф. Достоевскийдің ескерткіші қойылды.