Черненко-Вавилов сәуле шығару

ЧЕРЕНКОВ-ВАВИЛОВ СӘУЛЕ ШЫҒАРУЫ — берілген зат ішінде не белгілі бір ортада жарықтың фазалық жылдамдығынан артық жылдамдықпен қозғалуы кезінде зарядты бөлшектің сәуле шығару құбылысы. Жарықтың фазалық жылдамдығы (и) жарықтың вакуумдегі жылдамдығының (с), ортаның сыну көрсеткішіне (n) қатынасы арқылы анықталады: и=с/n. Сондықтан Ч.-В. с. ш. мына шарт орындалғанда пайда болады: υ>и немесе βn>1, мұндағы υ — зарядты бөлшектің жылдамдығы, β=υ/с. Кез келген материялық бөлшек жарықтың вакуумдегі жылдамдығынан (с) артық жылдамдықпен қозғала алмайды. Бірақ тәжірибелік тәсілдермен жылдамдығы берілген дене ішіндегі жарықтың фазалық жылдамдығынан артық болатын зарядты бөлшектер шығарып алуға болады. Ч.-В. с. ш-н тудырушы бөлшек бірқалыпты қозғалса, онда Черенков-Вавилов сәулесі бастапқы бөлшек траекториясымен θ бұрыш жасай отырып таралады. Берілген орта үшін тұрақты шама болып саналатын бұл бұрыштың мәнін анықтау арқылы, зарядты бөлшектің сол ортадағы қозғалу жылдамдығын (υ) табуға болады: cosθ=с/υҺn. Черенков санауышы осы принципке негізделіп жасалған. Ч.-В. с. ш. құбылысын 1934 ж. П.А. Черенков (1904 — 1990) пен С.И. Вавилов (1891 — 1951) ашқан. Ал мұның теориясын 1937 ж. И.М. Франк пен И.Е. Тамм жасаған.