Қоян жүзгін

Қоян жүзгін
Ғылыми топтастыруы
Дүниесі:	Өсімдіктер;
Бөлімі:	Гүлді өсімдіктер;
Табы:	Қос жарнақтылар;
Сабы:	Caryophyllales;
Тұқымдасы:	Polygonaceae;
Кіші тұқымдасы:	Polygonoideae;
Тегі:	Calligonum;
Түрі:	C. humile;
Екі-есімді атауы
	Calligonum humile; Litv., 1913

Қоян жүзгін^[1] (лат. Calligonum humile) – тарандар тұқымдасы, жүзгін туысына жататын бұта.

Ботаникалық сипаты өңдеу

Биіктігі 0,3 – 0,7 м, қалың бұтақты, төбе жағы селдір.
Бұтақтарының қабығы қара қоңыр түсті.
Жас өскіндері жасыл түсті, жапырақсыз, ағаш бұтақтарының қолтығынан шоғырлана өсіп шығады.
Қоян жүзгін өте жылдам өседі, 5-6 жылда өзіне тән пішіндегі бұтаға айналады. Шамамен осы мерзімде алғашқы гүлдеуі байқалады.
Қос жынысты гүлдері хош иісті, жапырақ қойнауынан шығады. 5 күлтелі қарапайым гүлсерігі ақ, қызғылт, күлгін, ашық жасыл түсті.
Жапырақтары ұсақ, жіп немесе біз тәрізді, ұзындығы 3-7 мм.
Жаз бойы фотосинтез процесін бір жылдық жіңішке жас өскіндері атқарып, күзде түсіп қалады.
Жеке тұрған үлкен бұтасының тамыр жүйесі өте аумақты жерді алады, қапталындағы көлденең тамырларының ұзындығы 20 м-ге жетеді.
Аталығы 12-18, аталық жіпшелерінің түбінде қысқа қалың түгі болады. Жатыны төрт қырлы.
Жемісі - сырты мөлдір қабықпен немесе қылтанақты қабықпен қапталған жаңғақша, ұзындығы 10 мм, ені 9-11 мм. Жаңғақшасының қылтанағы жұмсақ, жиегі өткір келеді, желмен ұшып таралады.
Тұқымы, түбірі, тамыр жайылмалары арқылы көбейеді, мәдени түрде қалемшелеу арқылы өсіреді. Мамыр-маусым айларында гүлдеп, жеміс салады. Көктемгі суықта (2-5°С) жас өскіндері қарайып солып қалады да, оның орнына басқа жас өркен пайда болады.

Өсетін жері мен таралу аймағы өңдеу

Қазақстанда Торғай қолатында, Арал теңізі маңында, Балқаш-Алакөл ойысында өсетін эндемик өсімдік.

Шаруашылықтағы қолданысы өңдеу

Қоян жүзгінді түйе, қой жақсы жейді. Қыста жерге түсіп, қар астында қалған тұқымы мен өркендерін қорек етеді. Тағамдық құндылығы жоғары.
Құмды жерлерді суландыру кезінде пайдаланылады.
Ағаш сүрегі тығыз әрі ауыр (суға батып кетеді), шөлді аймақтарда ағашын құрылыс материалдары және отын ретінде қолданады.

Дереккөздер өңдеу

↑ Қазақстан табиғаты:Энциклопедия / Бас ред. Б.Ө.Жақып. - Алматы:" Қазақ энциклопедиясы" ЖШС, 2011. Т.З. - 304 бет. ISBN 9965-893-64-0 (Т.З.), ISBN 9965-893-19-5

[1] Қазақстан табиғаты:Энциклопедия / Бас ред. Б.Ө.Жақып. - Алматы:" Қазақ энциклопедиясы" ЖШС, 2011. Т.З. - 304 бет. ISBN 9965-893-64-0 (Т.З.), ISBN 9965-893-19-5

[1]