Қызыл кезқұйрық

Қызыл кезқұйрық
	;
Амандық күйі
	; Least Concern (IUCN3.1)
Ғылыми топтастыруы
Дүниесі:	Жануарлар;
Жамағаты:	Хордалылар;
Табы:	Құстар;
Сабы:	Сұңқартәрізділер; (немесе Қаршығатәрізділер, q.v.);
Тұқымдасы:	Қаршыға тұқымдасы;
Тегі:	Milvus;
Түрі:	M. migrans;
Екі-есімді атауы
	Milvus migrans; Milvus milvus ; Linnaeus, 1758
	; Black and Yellow-billed Kite ranges.; Orange: summer only; Green: all year; Blue: winter only
Түршелері
	5
Синонимдері
	Falco migrans Boddaert, 1783; Milvus affinis; Milvus ater; Milvus melanotis;

Қызыл кезқұйрық (лат. Milvus migrans) – сұңқартәрізділер отряды қаршыға тұқымдасына жататын жыртқыш құс. Еуропада, Кавказда, Иранда, Кіші Азияда және Африканың солтүстік-батысында кең тараған (тек ормансыз жазықтар мен өте биік таулы аймақтарда кездеспейді). Сирек түрлері, әлемдегі жалпы саны 17-28 мыңға бағаланады^[2], олардың басым көпшілігі Францияда, Германияда және Испанияда ұя салады. Түрлі ұлттық және халықаралық келісімдерге қорғалған: Балтық аймағындағы сирек құстардың тізіміне енгізілген, Халықаралық сауда туралы конвенцияның (СИТЕС) 2 қосымшасында, Бонн конвенциясының 2-қосымшасына, Ресей Федерациясының Қызыл кітабына енгізілген.

Сипаттамасы өңдеу

Шәулісінің қанатының ұзындығы 41 – 51 см, құйрығының ұзындығы 25 – 28 см, ұябасары сәл ірілеу. Салмағы 1000 г-ға жетеді. Басқа жыртқыш құстардан айырмашылығы: құйрығының ұшы айыр. Ол әсіресе қалықтап ұшқанда жақсы байқалады. Арқасы қара қоңыр, қоңыр сұр түсті, басы ақшылдау, ал бауыры – ұзына бойына орналасқан қара дақты, сарғыш қоңыр. Ұшып жүргенде қанат астындағы ақ дақ жақсы көрінеді. Жас құстардың реңі басқаша: қауырсындары бурыл, денесі қызғылт қоңыр теңбілді және құйрық қанаттарының ұшы ақ. Кезқұйрық – жыл құсы. Наурызда Қазақстан аумағына ұшып келеді. Сәуірдің ортасында ағаш басына (негізінен еменнің), жартасқа ұялайды. Ондағы 2 – 3 жұмыртқаны ұябасары 30 күндей шайқайды. Балапандары 45 күннен кейін ұядан ұшады. Тамыздың аяғы – қыркүйектің басында топталып, жылы жаққа – Африка мен Оңтүстік Азияға ұшып кетеді. Әлсіз жыртқыш болғандықтан негізгі қорегі – жануарлар өлексесі, ұсақ кемірушілер, тауықтәрізділер мен су құстарының балапандары, кесірткелер, жыландар, бақалар, су бетінде қалқып жүрген өлі балықтар, моллюскілер. Өлексені, т.б. қалдықтарды, зиянды кемірушілерді жеп пайда келтіреді.^[3]

Дереккөздер өңдеу

↑ BirdLife International Milvus migrans. IUCN Red List of Threatened Species. Version 2009.2. International Union for Conservation of Nature (2009). Тексерілді, 15 ақпан 2010.
↑ Hagemeijer, W.J.M. and Blair, M.J. (1997) The EBCC Atlas of European Breeding Birds: Their Distribution and Abundance, T. and A.D. Poyser, London.
↑ «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9

[iucn-1] BirdLife International Milvus migrans. IUCN Red List of Threatened Species. Version 2009.2. International Union for Conservation of Nature (2009). Тексерілді, 15 ақпан 2010.

[Hagemeijer1997-2] Hagemeijer, W.J.M. and Blair, M.J. (1997) The EBCC Atlas of European Breeding Birds: Their Distribution and Abundance, T. and A.D. Poyser, London.

[3] «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9

[2]

[1]

[3]