Үлкен Ноғай Ордасы

Үлкен Ноғай Ордасы (Үлкен ноғайлар) — XVI ғасырдың II-жартысында Ноғай ордасының ыдырауы нәтижесінде құрылған мемлекеттік құрылым. 1634 жылы Үлкен Орданың ноғайлары Кіші ноғайлар көшіп-қонып жүрген Еділдің оң жағалауына қарай жылжыды.

Үлкен Ноғай Ордасы
← →   →
Астанасы	Сарайшық
Тіл(дер)і	Ноғай
Халқы	ноғайлар

Тарихы

Үлкен Ноғай ордасы Еділ өзеннің Каспий теңізіне құятын төменгі ағысының сол жағалауынан Жайық өзеніне дейінгі аралықта көшіп-қонып жүрген ұлыстардан құрылған. Үлкен ноғайлардың билеушілері өздерінің Мәскеу мемлекетіне тәуелділігін бірнеше рет мойындады (1555 — 63, 1564, 1567).

1577 жылы Орда астанасы Сарайшықты кәніз Серебрянның орыс әскері алды. Шексіз ішкі аласапыран Ордаға тәуелсіз құрылым ретінде нүкте қойды. Трепавлов В. В. үш қиыншылықты және Орда азабын ажыратады. Әрине, Ноғай Ордасының қарсыластары мемлекеттің әлсіздігін пайдаланып қалмай отырмады.

1600 жылы Борис Годунов патша Үлкен ноғайлардың тәуелділігін ресми түрде бекітіп, Естерек (Иштерек) мырзаға кәніз атағын берді.

XVII ғасырдың бас кезінде Үлкен Ноғай ордасы бір жағынан Мәскеу мемлекетінің, екінші жағынан Еділ бойына қоныстанып қалуға тырысқан қалмақ тайпаларының қысымына ұшырады. 1634 жылы қалмақтардың кезекті шабуылынан кейін Үлкен Ноғай ордасы ыдырап кетті. Үлкен ноғайлардың бір бөлігі Жайық өзенінен өтіп, қазақ, қарақалпақ халықтарына келіп қосылды, қалғандары Еділ өзенінің оң жағалауына қоныс аударып, Кіші ноғайлармен бірге көшіп-қонды.

Сайып келгенде, ноғайлар Солтүстік Кавказға қоныс аударды.