Ұсатқышкен кесектерін ұсататын арнаулы аппарат негізінде ол төрт түрге бөлінеді: жақты, конусты, валкалы және балғалы. Оларды таңдау кен кесектерінің іріліктеріне, физика-механикалық қасиеттеріне және фабрика өнімділігіне байланысты. [1].

Валкалы ұсатқыш өңдеу

Валкалы ұсатқыш — бұл ұсатқыш көбінде ұсақ ұсату сатысында және төмен өнімді фабрикаларда қолданылады. Кен цилиндрлі жазық не бұдыр тісті екі бет арасында жаншылып ұсақталады. Екі цилиндрлі валкалар біріне-бірі қарсы айналып, ортасына түскен кен кесегін қапсыра тартып жаншиды. Бұларда өндірістік жағдайда 5 мм-ге ал лабораторида 2 мм-ге дейін ұсатуға болады Валкты ұсатқыштар. Валкты ұсатқыштарда кен біріне-бірі қарсы айналатын, параллель орнатылған екі валоктың ортасына түсіріледі де, жаншылып ұсатылады. Жалпы олардың бір валокты және төртвалокты түрлері де бар. Олар тегіс бетті (ВДГ) және тісті бұдыр бетті (ВДЗ) валкты ұсатқыштар болып бөлінеді. Конструкцияларында басқа өзгешіліктер жоқ. Валкты ұсатқыштардың өнімділігі жоғары емес. Соған байланысты. олар аз өнімді байыту фабрикаларында ғана қолданылады. Тегіс бетті ұсатқыштар орташа және ұсақ ұсату сатыларында қатты кен түрлерін ұсатуға қолданылса тісті және бұдыр бетті ұсатқыштар көбінде көмір, кокс, антрацит сияқты жұмсақ және морт қазындыларды ұсатуға колданылады. Ұсату дәрежелері 3-6-ға тең, кейде 10-ға дейін (тісті бетті ұсатқыштарда ) жетеді. Ұсатқыштардың (сур 1.5.2.1). қаңқасы төрт бұрышты пішінді (1). Қаңқаның екі ұзын қабырғасына көлденең параллель екі вал (3) және валоктар (2) орнатылған. Әр валдың бір басына электродвигательдермен белбеулер арқылы жалғасқан шкивтер (7) орнатылған. Бұл ұсатқыштардың конструкциясындағы бір ерекшелік валдарды ұстып тұрған подшипшиктер корпустары (4) қабырғалар үстіндегі бағыттаушылрдың бойымен қажеті болса әрі-бері жылжи алады. Keн ұсатy кезінде подшипниктер корпустары қозғалмай бір орында тұрады, яғни екі валоктың арасындағы қашықтық өзгермей қалады.

       Егер ұсатқышқа ұсатылмайтын зат түссе, оның кедергі күші әеерінен бір валок (суретте оң жақта орналасқан) подшипник корпусымен ұсатқыш корпусы арасына орналасқан серіппені  (5) қысып оңға жылжиды да, жырық ұлғаяды . Соның нәтижесінде ұсатылмайтын кесек жырықтан өтіп кетеді. Содан кейін серіппе серпіліп орнына келіп валокты өз орнына жылжытады. Валоктардың ара қаштығын екінші валды ұстап түрған подшипниктердің корпусын арнаулы винттер (6) арқылы әрі-бері жылжыту нәтижесінде өзгертуге болады. Не болмаса екі подшипник корпустарының арасына калың-жұқа пластинкалар қоюмен өзгертіледі. Кен кесектерін валоктар қауып қысып әкету үшін валоктардың диаметр  ең ірі кесектердің диаметрінен кемінде 20 есе үлкек болуы қажет.
Валоктардың беттері желінуден қатты болаттан жасалған бандажармен қаптау нәтижесінде сақталынады. Бұл ұсатқыштар констукциясы қарапайым, жұмысы оңай реттеледі. Валкты ұсатқыштардың өнімділігін анықтайтын формула:

Ірі ұсататын конусты ұсатқыш өңдеу

Ірі ұсататын конусты ұсатқыш — ұсатқыш ірі ұсату сатысында және жоғары өнімді фабрикаларда қолданылады. Кен екі конусты беттің аралығында жаншылып, сынып ұсақталады. Сыртқы конус қозғалмайды, ал ішкі конус шайқалмалы қозғалыста болады. Бұларда кен 1200 мм-ден 250 — 300 лш-ге дейін ұсатылады.

Ұсақ ұсататын конусты ұсатқыш өңдеу

Ұсақ ұсататын конусты ұсатқыш — бұларда кен 8—10 лш-ге дейін ұсатылады. Конструкциясы орташа ұсататын конусты ұсатқыштан сәл ғана өзгеше.

Орташа ұсататын конусты ұсатқыш өңдеу

Орташа ұсататын конусты ұсатқыш — ұсатқыш орта ұсату сатысында қолданылады. Кен екі конусты бет аралығында жаншылып ұсатылады. Бұлардың конструкциясы ірі ұсататын конусты ұсатқыштан біраз өзгеше. Кен кесектері 250—300 лш-ден 68—80 мм-ге дейін ұсатылады.

Балғалы ұсатқыш өңдеу

Балғалы ұсатқыш — ұсатқыш тез жарылатын морт заттарды, мыс., көмірді ұсатуға қолданылады. Кен фабрикаларында қолданылмайды. Кен кесектері тез айналатын роторға орнатылған балғалардың соғуымен ұнтақталады.

Жақты ұсатқыш өңдеу

Жақты ұсатқыш — кен қозғалмайтын және қозғалатын екі жазық бет аралығында жаншу арқылы ұсақталады. Көбіне орташа және төмен өнімді фабрикаларда ірілеп ұсату сатысында қолданылады. Конструкциясы жағынан екі түрге бөлінеді: қарапайым қозғалмалы жақты және күрделі қозғалмалы жақты. Жалпы негізгі бөлшектері екеуінде де бірдей.

Дереккөздер өңдеу

  1. Орысша-қазақша түсіндірме сөздік. (Тау-кен ісі, кен байыту және металлургия салалары бойынша) Жалпы редакциясын басқарған Ә. Бектібаев. Алматы: Ғылым, 1999.ISBN5—628—00001—9