Әлимарданбек Топчибашев

Әлимардан бек Топчибашев, Әлимардан бей Топчубашов (әз. Əlimərdan bəy Topçubaşov; 4.5.1865, Тифлис – 5.11.1934, Париж) – Әзірбайжан халқының көрнекті мемлекет және қоғам қайраткері, публицист. 1884 ж. Санкт-Петербург университетінің тарих және филология факультетіне оқуға түсіп, бір жыл өткен соң заң факультетіне ауысқан. 1887 ж. студенттердің революциялық ұйымына қатысқаны үшін университеттен шығарылып, оқытушыларының араласуымен қайта қабылданды. 1889 ж. университетті алтын медальмен бітіріп, сол университетте оқытушылық қызметте қалдырылды. 1894 ж. адвокаттық қызметке ауысып, Бакуге оралды. 1897 – 1917 ж. Баку қаласында орыс тілінде шығып тұрған “Каспий” газетінің және Әзірбайжан тіліндегі “Хаят” газетінің редакторы болды. 1905 ж. тамызда Нижний Новгород қаласында өткен бүкілресейлік мұсылмандардың бірінші съезіне қатысып, съезде “Ресей мұсылмандары одағы” ұйымының ОК-не сайланды. Бірінші Мемлекеттік Думаға мүше болып, онда мұсылман фракциясын құруға жетекшілік етті. Выборг үндеуіне қол қоюшылардың қатарында болды. 1917 ж. патша өкіметі құлатылғаннан кейін Бакудегі Мұсылман кеңесін басқарды. Уақытша үкіметтің тұсында 1917 ж. тамыз айында өткен Мемл. мәжіліске қатысып, сөз сөйледі. Ол өз сөзінде 1916 жылғы көтерілісті басу барысында Қытайға ауып кеткен 83 мың қазақ-қырғыз босқындарының оққа ұшқаны, аштан өлгені жайлы мәлімдеп, Уақытша үкіметтің ұлттық мәселені шеше алмай отырғанын сынға алды. 1918 ж. Әзірбайжан ұлттық тәуелсіздігін жариялағанда ұлттық парламенттің төрағасы болып сайланды. Әзірбайжан Демокр. Республикасы 1920 ж. сәуірде кеңес өкіметінің қарулы күшімен құлатылғаннан кейін Францияға эмиграцияға кетуге мәжбүр болды. Онда М.Шоқай секілді саяси эмиграция өкілдерімен тығыз қарым-қатынас орнатты. 1934 ж. Кавказды кеңестік бұғаудан азат етуді жақтаған эмиграцияда жүрген қайраткерлерді топтастырып, Кавказ конфедерациясы атты ұйым құруға ұйтқы болып, жетекшілік етті.

Дереккөздер

«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 жыл. ISBN 5-89800-123-9, VIII том