Бремен

Бремен
	Қала
	Бремен
	Bremen
Ту	Елтаңбасы
Әкімшілігі
Ел	Германия
Статусы	жердің әкімшілік орталығы ; ауданнан тыс қала
Аймағы	0
Жер	Бремен (жер)
Ішкі бөлінісі	5 аудан
Бургомистр	Андреас Бовеншульте
Тарихы мен географиясы
Координаттары
Жер аумағы	317,88 км² (31 желтоқсан 2017) км²
Орталығының биiктігі	11 ± 1 м и 6 м м
Уақыт белдеуі	UTC+1, жазда UTC+2
Тұрғындары
Тұрғыны	563 290 адам (31 желтоқсан 2021) адам
Тығыздығы	1 734 адам/км²
Агломерация	1 511 198 (2011)
Ұлттық құрамы	немістер — 88 %,; басқа ұлттар — 12 % (2011)
Конфессиялар	католиктер — 11 %,; протестанттар ― 39 %, ; басқалар — 50 % (2011)
Этнохороним	бремендіктер
Сандық идентификаторлары
Телефон коды	+49 421
Автомобиль коды	HB
	bremen.de (нем.)
	Бремен шекарасы

Бремен (нем. Bremen [ˈbʁeːmən]), De-Bremen.ogg (ақп.)) — Германияның солтүстік-батысындағы қала.

Бремен Бремерхафен теңіз портымен бірге Бремен еркін ганзалық қаласын құрайды. 552 мың тұрғыны (2015) бар — Германиядағы (ГФР) халқы ең көп он қаланың бірі.

География өңдеу

Бремен Везер өзенінің екі жағалауында орналасқан, шамамен 60 км, онда ол Солтүстік теңізге құяды. Ескі қалада Орта Везер Төменгі Везерге өтіп, одан әрі кеңейіп, Бремен айлағын құрайды. Төменгі Везердің сол жағында жатқан аймақ Везермарш деп аталады. Оң жақта «Шикі үшбұрыш» (нем. Nasses Dreieck) — Эльба мен Везер сағаларының арасындағы батпақты жазық. Қаланың ұзындығы 38 км, ені 16 км. Ал шекарасының ұзындығы 136,5 км.

Бремен барлық жағынан Төменгі Саксониямен қоршалған. Батыста ол Дельменхорст қалалық ауданымен (75 672 тұрғын) және Везермарш ауданымен (93 725 тұрғын), оның ішінде Лемвердер, Берне және Эльсфлет ауылдарымен, солтүстігінде Остергольц ауданымен (112 587 тұрғын) шектеседі, оның ішінде Шванведе, Риттерхуде және Лилиенталь, Диехольц (215 648 тұрғын) ауылдарын, Вейхе және Штухр ауылдарын қосқанда. Сонымен қатар, батысында Ольденбург қаласы (158 600 тұрғын) және солтүстігінде — Бремерхафен қаласы (116 672 адам) орналасқан. Барлық осы елді мекендер қалалық агломерацияны құрайды, олардың саны 1 511 198 адам, олардың 115 мыңға жуығы күн сайын Бременге жұмыс істеуге барады, бұл бүкіл Бременнің еңбек нарығының 48% құрайды.

Әкімшілік бөлініс өңдеу

Бремен қаласы 5 қалалық ауданнан тұрады: Солтүстік, Оңтүстік, Батыс, Шығыс, Орталық (нем. Nord, Süd, West, Ost, Mitte).

Сондай-ақ, қараңыз: Бремен жерінің әкімшілік бөлінісі

Тарих өңдеу

Бременді Ұлы Карл 787 жылы саксондарды бағындырғаннан кейін жергілікті тұрғындарды христиан дінін қабылдау үшін епископтың резиденциясы ретінде құрды. Ол Везер өзенінің оң жағалауында, оның үстінен өтетін жерде созылған төбелерде салынған.

XVII ғасырдың басындағы Бремен

Бременнің гүлденуі 845 жылы архиепископ Адальберттің басқаруында болған кезде басталды. Миссионерлер «Солтүстік Римнен» Скандинавия елдеріне кетті. 859 жылы қаланы ютландиялық Рерик жаулап алды. IX ғасырда викингтерден қорғану үшін салынған қала қабырғалары XI—XIII ғасырларда қайта салынды. Қалалық заң 1186 жылы қабылданды.

1260 жылы Бремен Ганзалық Лигаға қосылды. Сонау XIV ғасырда қала аумағы қамал қабырғаларынан асып кетті. Экономиканың қарқынды дамуы архиепископ билігінен құтылып, еркін қалаға айналуына мүмкіндік береді. Бас алаңда тұрғызылған Роланд (1404 жылы) пен ратуша (1409) осы еркіндіктің символына айналды.

1522 жылы қала тұрғындары Реформацияға қосылды. 1648 жылы Вестфалия бейбітшілігіне сәйкес Бремен-Ферден шведтердің қол астына өтті, дегенмен патрициат императорға 100 000 флорин төлеп, одан тікелей императорлық иелік ету артықшылықтарын алды. Королева Кристина ресми түрде Бремен герцогы болып саналды, бірақ іс жүзінде патрициан қаладағы билікті сақтап қалды. 1654 және 1666 жылдары шведтер қаланы күшпен басып алуға әрекет жасады (қараңыз: Бірінші Бремен соғысы, Екінші Бремен соғысы). Фельдмаршал Врангельдің қаланы қоршауы өз жемісін бермеді, бірақ қала Везер сағасына иелікті шведтерге беруге мәжбүр болды. Ұқсас келісімдер 1733 және 1741 жылдары Ганновер сайлаушысымен жасалды, соның арқасында елді мекендер қайтадан қысқарды.

1810 жылы Наполеон I «еркін ганзалық Бремен қаласын» Төменгі Везер француз департаментінің әкімшілік орталығы деп жариялады. Шамамен сол уақытта қаланың ортағасырлық қабырғалары бұзылып, олардың орнына бульварлар салынды. 1813 жылы Бременді одақтастар алып, Вена конгресінде неміс конфедерациясының еркін қаласы деп танылды. 1856 жылғы келісім бойынша Бремен үшін арнайы кедендік ережелер белгіленіп, 1888 жылы қала неміс кеден аймағының құрамына енді. 1866 жылы Бремен әскерлері Австрия армиясының жорықтарына қатысып, Германия империясы құрылғаннан кейін Бремен республикалық өзін-өзі басқару жүйесі бар тәуелсіз еркін қала ретінде оның құрамына енді.

XIX ғасырдың аяғында Бремен Германияның отаршылдық экспансиясының арқасында тез өсті, өйткені шетелдегі колониялармен сауда осы қала арқылы өтті. Дәл осы жерде 1887 жылы Теңіздің арғы жағындағы елдер мұражайы (нем.)қаз. ашылды. Осы уақыт ішінде қалада Германияда өте типтік емес блокты тұрғын үй құрылыстары (Bremer Haus) басым болды. 1885 жылы Бургомист Шмидтті (неміс) еске алуға арналған 80 метрлік шіркеудің құрылысы аяқталды (Burgermeister-Smidt-Gedächtniskirche). 1919 жылдың қаңтар-ақпан айларында қаладағы билік Бремен rеңес республикасына тиесілі болды. «Алтын жиырмасыншы жылдары» ұшақтар (Focke-Wulf) және автомобильдер (Borgward) өндірісі жолға қойылды. 1944—1945 жылдардағы одақтастардың рейдтері қала дамуының шамамен 60%-ын жойды.

Елтаңба өңдеу

Бременнің үлкен елтаңбасы

Бремен қаласының елтаңбасының қызыл кенепте қиғаш жатқан, шапқысымен төңкерілген, готикалық формада жасалған күміс кілт бар («Бремен кілті»). Қалқанда жапырақтар түріндегі бес тістері бар алтын тәжді көруге болады, оның астында асыл тастармен безендірілген диадема (ортаңғы елтаңба). Кіші елтаңбада тәжсіз кілт қана бейнеленген. Үлкен елтаңбада консоль мен қалқан тірелген лента тәрізді тұғыр да бар. Қалқанды алдыңғы табандары бар екі арыстан ұстайды, олардың бастары қарама-қарсы бағытта бұрылады.

Кілт — Апостол Петрдің атрибуты, Бремен соборының патроны. Ол алғаш рет 1366 жылы Бремен таңбасында елтаңба ретінде пайда болды. Сол уақыттан бері кілттің пішіні бірнеше рет өзгерді. Кезеңдердің бірінде қаланың елтаңбасында апостол Петрдің өзі крестпен бейнеленген. Қалқан түрі де уақыт өте өзгерді. Елтаңбада арыстандар бейнесі 1618 жылы пайда болды. Елтаңбаның бүгінгі көрінісі — оның 1891 жылғы нұсқасы.

Халықтық дәстүр Бремен қаласының елтаңбаларының Гамбург қаласының елтаңбасымен байланысын әзілдеп айтады, «Гамбург - әлемнің қақпасы, бірақ олардың кілті Бременде».

Климат өңдеу

Бременнің ауа райы
Көрсеткіш	Қаң	Ақп	Нау	Сәу	Мам	Мау	Шіл	Там	Қыр	Қаз	Қар	Жел	Жыл
Абсолюттық максимум, °C	14,6	18,5	23,5	30,2	34,4	34,9	36,2	37,6	33,4	28,6	19,4	16,1	37,6
Орташа максимум, °C	4,2	5,0	8,8	13,7	18,0	20,4	23,0	22,7	18,7	13,7	8,2	4,6	13,4
Орташа температура, °C	1,8	2,0	4,9	8,8	13,1	15,6	18,0	17,5	13,9	9,7	5,5	2,4	9,4
Орташа минимум, °C	−1	−1	1,1	3,6	7,4	10,2	12,6	12,3	9,4	5,8	2,5	−0,3	5,2
Абсолюттық минимум, °C	−21,8	−23,6	−18,7	−7,6	−3,5	0,5	3,0	3,4	−1,2	−7,8	−14,1	−17,5	−23,6
Жауын-шашын нормасы, мм	59	41	53	40	54	67	75	69	63	60	57	59	696
Дерекнама: Ауа райы және климат

Экономика өңдеу

Везер өзенінен Бремен орталығының көрінісі

Бременнің орталығы — екі Дүниежүзілік мұра нысандары бар XV ғасырдағы Базар алаңы (Martplatz). 1405—1410 жылдары салынған готикалық қалашық 1610-1612 жылдары Везер Ренессансы стилінде (сыртында да, ішінде де) қайта жасалды. ЮНЕСКО-ның қорғауына алынған қаланың екінші символы және оның тәуелсіздігінің бейнесі — Роланд мүсіні (10,21 метр). Қалқандағы император қыраны Бременнің тек императорға бағынатынын анық көрсетеді. Алаңда және бюргерлердің ортағасырлық сарайлары да керемет түрде аман қалды. Алаңның оң жағында соғыстан кейінгі парламент ғимараты орналасқан, ол өзінің өткір заманауи формаларымен тарихи ғимараттарға қарама-қайшы келеді. 1951 жылы мэрияның алдында әйгілі «Бремен музыканттарының» мүсіні орнатылды, бұл «Неміс ертегілерінің жолы» туристік бағытын тудырады. Ансамбльде кірпіш (құмтаспен қапталған) Әулие Петр соборы (XI—XVI ғасырлар) 98 метрлік жұптасқан шпильдері басым.

Соғысқа дейінгі даму Шнор аймағында жақсы сақталған. Мұнда көптеген сыра дүкендері мен кішкентай дүкендер бар. Собордан басқа, қаланың ескі бөлігінде ортағасырлық Ст. Стефан (нем.)қаз. (XI ғасыр), Ст. Мартин (нем.)қаз. (XIII—XIV ғасырлар), Мария (нем.)қаз. және (XIII-XIV ғасырлар) және Сент-Джон францискан Ст. Иоанна ғибадатханасы (нем.)қаз. (шамамен 1240)сақталған. Соғыстан кейін қираған Доминикандықтар шіркеуі (нем.)қаз. немесе Сент-Кэтрин (1226) 1960 жылы бөлшектелді. Везер ренессансының ең жақсы үлгілеріне Шюттинг саудагерлер гильдиясының Шюттинг (нем.)қаз.салмақ палатасыТаразы палатасы (нем.)қаз.Essighaus[de] сауда үйі (1618) жатады, олар 1945 жылы іс жүзінде жойылды.

Бременнің ең танымал көшелерінің бірі — ежелгі заманнан бері қоныстанған Бёттхерштрассе (нем. Böttcherstraße), ұзындығы 100 метр, небәрі жеті үйден тұрады. 1922-1931 жылдары салынған, кірпіш экспрессионизмді бейнелейтін ғимараттар, суретшілер ательелері, қоңырау соғуы, үш мұражай, галерея және театр ^[6]. Универсум ғылыми орталығы Бремен университетінің аумағында орналасқан. Бұл ғылым мұражайы, мұнда әрбір келуші 250-ге жуық экспонатты ұстап іс-әрекетте көре алады.

Бременнің орталығында (темір жол вокзалының артында) Қалалық саябақ (нем. Bürgerpark) орналасқан, онда қораларда тұратын үй жануарларының шағын хайуанаттар бағы бар: шошқалар, үйректер, альпакалар, теңіз шошқалары.

Бремен Мемлекеттік парламенті ғимаратының алдына әдеттен тыс қайырымдылық контейнері орнатылды. Бұл дөңгелек қола кәріз қақпағы сияқты. Саңылаудың астында болат шелек бар. Монета қақпақтың ұясына кіргенде, ағайынды Гриммдер ертегісінің кейіпкерлерінен өзіндік «рахмет» деген дыбыс естіледі: ит үреді, әтеш шақырады, мысық мияулайды немесе есек ақырады. Дыбыс сигналды триггерге жіберетін фотоэлементтің көмегімен жүзеге асады, содан кейін интегралды микросхема жануарлардың алдын ала жазылған дауыстарының бірін дыбыстауды бастайды.

Бремен құрдымы (Бремер-Лох нем. Bremer Loch) қайырымдылық жобаларын қолдайды және профессор және дизайнер Фиц Хаастың (нем. Fitz Haase) Қаланың қайырымдылық ұйымына көмектесу үшін қайырымдылық жинаудың тапқыр әдісін ойлап тапқан Фиц Хаас. Люк орнатылған 2007 жылдан бері оған жыл сайын 12 000—17 000 еуро құйылады. Көптеген келушілер жануарлардың барлық дауыстарын есту үшін бірінен кейін бірі тиын лақтырады. Қаражатты Wilhelm Kaisen Bürgerhilfe (WKB) қайырымдылық қоры басқарады және бөледі, ол оларды мүгедектерге көмектесу үшін әртүрлі ұйымдар мен компанияларға жібереді. Қаражаттар ауру және жазылмайтын науқастарды қолдау, фан-парктер құру, үш жасқа дейінгі мүгедек балаларға балабақшаларда қызмет көрсету, ақпараттық сайттар және мүмкіндігі шектеулі жандарға басқа да қайырымдылық көмек көрсету жобаларына бағытталады ^[7].

1932 жылы 6 шілдеде Бременде Колониялық монумент ашылды. Ол көп жылдардан кейін қайта қаралды және 1989 жылдан бастап Антиколониялық деп аталды.

Экономика өңдеу

Салмақсыздықты зерттеу мұнарасы

Бременде Airbus (Германиядағы екінші ірі зауыт), EADS Astrium, OHB-System авиациялық және ғарыштық-зымырандық кәсіпорындар жұмыс істейді. Мұнда Daimler концернінің зауыттарының бірі Mercedes-Benz-Werke Bremen (бұрынғы Боргвард ) орналасқан. Бременде клапан өндірушісі GESTRA AG, Hansa Mare Reederei көлік компаниясының штаб-пәтері орналасқан.

Тамақ өнеркәсібі 19 ғасырдан бері өндірілген Бек сырасы мен Hachez шоколадымен ұсынылған.

Қазан айының екінші жартысында Бременде Германия аумағындағы ең көне жәрмеңке болып саналатын кең ауқымды Фраймаркт жәрмеңкесі өтеді.