Сорғыштар

(Trematoda бетінен бағытталды)

Трематодтар — Бауырды немесе дененің басқа да беліктерін зақымдайтын және әртүрлі аурулар туғызатын құрттар. Қансорғыш қанға түсіп, шистосомоз ауруын туғызады.

Сорғыштар
Helicometra sp. (Plagiorchiida: Opecoelidae) from the intestine of a Flame Cardinal fish
Helicometra sp. (Plagiorchiida: Opecoelidae) from the intestine of a Flame Cardinal fish
Ғылыми топтастыруы
Дүниесі: Жануарлар
Жамағаты: Жалпақ құрттар
Табы: Сорғыштар
Екі-есімді атауы
Trematoda
Rudolphi, 1808

Сорғыштар, трематодтар (Trematoda) – жалпақ құрттардың бір класы. Жер шарында кең тараған, 2 класс тармағына: дигенетикалық сорғыштар (Dіgenea) және Аспидогастерлерге (Aspіdogastraea) жататын 4 мыңға (кейбір деректер бойынша 7 мыңға) жуық түрі бар. Бәрі де паразитті тіршілік етеді. Дене пішіні жапырақ тәрізді, ұзындығы 1 мм-ден 5 см-ге дейін, араларында 1,5 м-ге жететін түрлері де бар. Денесінің алдыңғы жағында (ауыз) және құрсақ бөлімінде (құрсақ) бір-бірден сорғыштары бар, кластың аты осыған байланысты қойылған. Осы сорғыштары арқылы олар иесінің денесіне бекінеді. Сорыштардың сыртын тегумент (эпителийге сәйкес) қаптап жатады, кірпікшелері болмайды. Денесінің алдыңғы жағындағы аузы эктодермальды жұтқыншаққа, ол жіңішке өңешке жалғасады. Ортаңғы ішек өңештен басталып, артқа қарай созылып, тұйықталған екі тармақтан құралады. Зәр шығару жүйесі – протонефридиялы. Денесінің ортасында не бүйірінде негізгі түтіктер орналасқан. Олар дененің артқы жағындағы қуыққа, ал ол зәр шығару тесігімен сыртқа ашылады. Тыныс алу және қан айналым жүйелері болмайды. Жүйке жүйесі жұп ми ганглияларынан тұрады. Одан денесінің алдыңғы жағы мен ауыз сорғышына және артқы бөліміне қарай үш жұп ұзына бойы жүйке бағаналары тарайды. Сезім мүшелері өте нашар дамыған. Жыныс жүйесі гермафродитті, жақсы дамыған. Аталық жыныс жүйесі тарамдалған екі тұқым бездерінен тұрады. Олардан қос тұқым жолы шығып, кейін олар қосылып, тұқым қапшығына айналады да, тұқым шығарғыш түтікпен шағылыс мүшесіне жалғасады. Аналық жыныс безі – біреу. Одан шығатын жұмыртқа жолы кеңейіп кішкене қапшыққа – оотипке (Мелис денешігіне) айналады. Дененің екі бүйірінде сарыауыз бездері орналасқан, олар оотипке жалғасады. Оотиптен жыныс клоакасына ашылатын – жұмыртқаға толы жатын басталады. Ары қарай даму үшін жұмыртқа суға түсуі керек. Олардың судағы жұмыртқасынан кірпікшелі дернәсілдер – мирацидий шығады. Әрі қарай дамуы үшін олар аралық иесінің (ұлудың) денесіне өтеді. Бұдан соң, мирацидий кірпікшелерін тастап, қозғалмайтын спороцистаға айналады. Оның денесіндегі партеногенетик. жұмыртқалары бөлініп, келесі ұрпақ – редия пайда болады. Соның ішінде гермафродитті дарабастың дернәсілі – церкарий дамиды. Редиядан шыққан церкарий екінші аралық иесінің (балықтардың, бақалардың, су жәндіктерінің) денесіне еніп, циста түзіп, метацеркарийге айналады. Омыртқалы жануарлар сол екінші аралық иені жейтін болса, метацеркарий оның ішегіндегі қабырғасынан босап, гермафродитті дарабасқа айналып, дамуын аяқтайды. Сорғыштар – адам мен жануарларда трематодоз ауруының қоздырғыштары болып саналады. Мысалы, бауырсорғыш (Fascіola hepatіca) – мүйізді ірі қара малдар мен қойлардың және адамның бауырында паразиттік тіршілік етеді.