Іштен жанатын қозғалтқыштардың топтастырылуы (классификациясы)

Іштен жанатын қозғалтқыштар, былай топтастырылады: қоспа пайда болу тәсілдеріне байланысты және қоспаның тұтануына, сығылу дәрежесінің шамасына, цилиндрдің таза зарядпен толу тәсіліне, отынды пайдалану түріне, құрылмалықты ерекшелігіне және пайдалану мақсаты бойынша бөлінеді.

Жанушы қоспаның пайда болу тәсілі бойынша, былай ажыратады:

а) қозғалтқыштағы сыртқы қоспаның пайда болуымен, онда, цилиндрде, жанғыш қоспамен толтырылады да, оның құрамында, отын мен ауа болады. Қоспаның пайда болуы, жұмысшы цилиндірінің сыртында өтеді. Оларға жататындары: карбюраторлы және газды қозғалтқыштар;

б) қозғалтқыштардағы ішкі қоспаның пайда болуымен, онда, цилиндр, ауа және отынмен толтырылады. Олар цилиндірде пайда болады. Оған жататыны - цилиндр. Қос тактылы процесстегі, сыртқы қоспаның құрылуы кезіндегісі, шектелген түрінде қолданылады, себебі, жанғыш қоспамен цилиндірді үрлеу кезінде - 30% дейінгі отын, пайдасыз түрде жоғалады.

Жанғыш қоспаның тұтандыру тәсілі бойынша, былай ажыратады:

а) сығылудан (дизельдер) қозғалтқыштағы тұтануы. Бұл қозғалтқыштарда, отын, сығылған ауаның, жоғарғы температурасы әсерінен, өздігінен тұтанады;

б) қозғалтқышты, электр ұшқынымен ықтиярсыз тұтандыру (бензинді және газды);

Сығылу дәрежесі бойынша (сығылу дәрежесі, жұмысшы денесінің көлемінің бастапқы сығылуының, камера көлемінің сығылуына қатынасы). Сығылу дәрежесіне байланысты, қозғалтқыштар жоғарғы (ε=12...18) және төменгі (ε=4...9) сығылуы болып ажыратылады.

Жұмысшы цилиндірін, жаңа зарядпен толтыру тәсілі бойынша:

а) үрлеусіз қозғалтқыштар, оларға, ауаны кіргізу немесе жанғыш қоспаларды (жаңа зарядты) кіргізу, піспек жүрісінің copy кезінде, цилиндірдегі сиретілу есебінен іске асырылады;

б) қозғалтқышты үрлеумен, онда, ауа кіргізу немесе жұмысшы цилиндірге жанғыш қоспаны кіргізу, сығымдағыштың қысым жасауымен өтеді, негізгі мақсаты - жаңа зарядты енгізу, сол арқылы, қозғалтқыштың жоғарғы қуатын алу. (Отынды қолдану түрі бойынша, қозғалтқыштар - сұйық отынмен, газ түріндегі және аралас отын болып, бөлінеді (газсұйықты қозғалтқыштар). Газсұйықты қозғалтқыштардың, негізгі отыны - жанғыш газ, ал жанғыш қоспаның тұтануына арналған тұтатқыш - сұйық отын.

Құрылмалық (конструктивті) нышаны бойынша:

а) цилиндірлерінің орналасуы бойынша: цилиндірлердің қатар орналасуының - тік, горизонталды; V-түріндегісі; жұлдызша түріндегі және т.б болып бөлінеді;

б) цилиндірлер саны бойынша - бір цилиндірлі және көп цилиндірлі;

в) піспек қозғалысын беру тәсілі бойынша - біліксіз, онда, піспектің қайтымды, үдемелі қозғалысы, айналушыға түрленбейді, тікелей ауаны сығуға беріледі (біліксіз дизель - сығымдағыш) немесе турбинаның газды жетегі (газдың біліксіз генераторы) және білікті, ондағы піспек қозғалысы, бұлғақ пен айқалшық көмегімен, білікті айналдыру қозғалысы түрленеді;

г) айналу жиілігі бойынша: баяу жүрісті, артық айналу жиілікті, тез жүргізгішті.

Қозғалтқыштың тез жүргізгіштігін, піспектің С_m орташа жылдамдығы бойынша анықтайды, (м/с). Піспек жүрісін S деп, белгілеп, м; n - қозғалтқыштың иілмелі білігінің айналу жиілігі, мин⁻¹, табамыз:

С_m = 2Sn/60 = Sn/30.

Есептелінеді, С_m=3...5 м/с кезінде - қозғалтқыш баяу жүргіш; С_m=6...8 м/с - жоғары жиілікті айналу; С_m=10...12 м/с - тез жүргізгішті.

Есепке алу керек, піспектің аз жүрісі кезінде, бірақ, жоғарғы айналу жиілігінде, қозғалтқыш тек қана көп айналғышты болады, бірақ, тез жүргізгішті болмай, ол да, сондай, аз айналғышты, піспек жүрісі үлкен болады, тез жүргізгішті болуы мүмкін емес.

Пайдалану мақсаты бойынша - қозғалтқыштар тұрақты автотракторлы, кеме, тепловозды, авиациялы, ғарышты және т.б.