Абдуллаһ ибн Масғұд

Абдуллаһ ибн Масғұд
	Абдуллаһ ибн Масғұд
	араб.: عبدالله بن مسعود‎
Туған күні:	594
Туған жері:	Мекке
Қайтыс болған уақыты:	650
Қайтыс болған жері:	Мәдина, Әділ халифат
Ғылыми аясы:	Құран
Әкесі:	Масуд ибн Гафин
Анасы:	Зайнаб бинт Абу-Муавия
Ұлты:	Араб, Құрайыш тайпасы
Шайқастары:	Бәдр шайқасы
Атақты шәкірттері:	Хабиб ибн Сәбит

Бала кезінде Абдұлла ибн Масғұд (Аллаһтың оған разылығы болсын!) Мекке қаласының маңындағы таулардың бірінде Құрайыш тайпасының көсемдерінің бірі Ұқба ибн Муайттың қойларын бағатын, ал Абдұлла ибн Масғұдты танитын барлық адамдар оны ибн Умм Абд деп айтатын. Оның есімі Абдұлла, ал әкесінің есімі Масғұд болған.

Жастық шағында, жақын маңда өзін Пайғамбармын (Аллаһтың оған салауаттары мен сәлемі болсын!) деген адамның шыққаны жайлы хабарлар еститін. Бірақ әлі жас болғанның кейін бұл хабарға қатты мән бермейтін. Сондай – ақ құрайыштықтардың қарапайым өмірінен алыс болатын, себебі қой бағуға таңертен шығып, тек қараңғы болғанда үйіне қайтатын.

Бір күні алыс жақтан келе жатқан екі тұлғаны көреді. Олардың шаршағандары және шөлдегендері анық білінетін. Абдұлла ибн Масғұдтын (Аллаһтың оған разылығы болсын!) жаңына жақындап, онымен сәлемдесіп, өздерінің шөлдерін басу үшін ешкіні сауып беруін сұрайды.

“Бұл қойлар мен ешкілер менің иелігімде болмағандықтан сіздердің айтқандарыныздай істей алмаймын” – деп Абдұлла (Аллаһтың оған разылығы болсын!) жауап береді. Естіген жауапты құптап, оған қарсы келмеді.

Кейіннен арасындағы бір ер кісі сауылмаған жас ешкіні көрсетуін сұрайды. Абдұлла (Аллаһтың оған разылығы болсын!) өзінің жаңында тұрған ешкіге нұсқайды. Сұрақ қойған кісі ешкінің жаңына келіп, желінің сипап, Аллаһты мадақтай бастайды. “Қай кезден бері жас ешкілер сүт бере бастаған” – деп таңқалып Абдұлла тұрып қалады. Кейіннен ешкінің желіні ісіп, сүтті молынан бере бастайды. Ал аталмыш кісілердің екіншісі желіннің астына ыдысты қояды. Кейіннің екі кісі де, Абдұлла да сүтке тойып алады.

Шөлдерін қаңдырғаннан кейін, ешкіні ғажайып түрде сауған адам желінге “Қысыл!” дегенде, желін бұрынғы қалпына келеді. Кейінніе жас бала олардың айтқан сөздеріне оны да үйретуді сұрайды. Жауап ретінде “Сен бұл сөздерге үйретілгенсін!” дегенді естиді.

Сол кезде жолы болған кісі Аллаһтың Елшісі (Аллаһтың оған салауаттары мен сәлемі болсын!) болған, ал оның жаңында Абу Бакр (Аллаһтың оған разылығы болсын!) болған. Сол күні құрайыштықтардан көп қысым көргендіктен, олар тау маңында жүрген болатын. Пайғамбарымызға (Аллаһтың оған салауаттары мен сәлемі болсын!) және Абу Бакрге (Аллаһтың оған разылығы болсын!) Абдұлла қатты ұнайды. Олар Абдұлладан (Аллаһтың оған разылығы болсын!) жақсылық пен берілгендікті көріп, қуанады. Көп уақыт ұзамай Абдұлла ибн Масғұд (Аллаһтың оған разылығы болсын!) Ислам дінің қабылдап, Пайғамбарымыздың (Аллаһтың оған салауаттары мен сәлемі болсын!) жыңындақызметке тұруды сұрайды. Аллаһтың елшісі (Аллаһтың оған салауаттары мен сәлемі болсын!) оны алады. Кейіннен Абдұлла ибн Масғұд (Аллаһтың оған разылығы болсын!) жануарларды бағуды қойып, Аллаһтың Елшісіне (Аллаһтың оған салауаттары мен сәлемі болсын!) қызмет етуді бастайды. Адамның көлеңкесіндей, Абдұлла ибн Масғұд Пайғамбарымыздан (Аллаһтың оған салауаттары мен сәлемі болсын!) айырылмас сапарларда да, үйінде де жаңында жүреді.

Абдұлланың Пайғамбарымызға (Аллаһтың оған салауаттары мен сәлемі болсын!) жақындығы

Пайғамбарымыз ұйықтаған кезінде, Абдұлла оның (Аллаһтың оған салауаттары мен сәлемі болсын!) рұқсаты бойынша оятатын, аяқ – киімді Пайғамбарымыз (Аллаһтың оған салауаттары мен сәлемі болсын!) далаға шыққанда кигізетін және құлшылық жасайтын кезінде бөлменің есігін ашатын.

«

Қасымнан «Абдұлла ибн Масғұд (Аллаһтың оған разылығы болсын!) аяқ – киімді Пайғамбарымызға (Аллаһтың оған салауаттары мен сәлемі болсын!) кигізетін, кейіннен асатаяқпен Оның (Аллаһтың оған салауаттары мен сәлемі болсын!) алдында жүретін, және жиынға келгенде, Пайғамбарымыздың (Аллаһтың оған салауаттары мен сәлемі болсын!) аяқ – киімін шешіп, қолындағы асатаяқты беретін. Себебі Аллаһ Елшісі (Аллаһтың оған салауаттары мен сәлемі болсын!) бөлмеге Аллаһқа құлшылық қылу үшін асатаяқпен кіретін» деген хадис жеткен.

»

Пайғамбарымыз (Аллаһтың оған салауаттары мен сәлемі болсын!) Абдұллаға өз үйіне кез – келген уақытта кіруді және құпия болған хабарларды естуге рұқсат берген. Адамдар уақыт өте Абдұлланы (Аллаһтың оған разылығы болсын!) «Пайғамбарымыздың (Аллаһтың оған салауаттары мен сәлемі болсын!) құпияларын сақтаушы» деген есім қойған. Ол (Аллаһтың оған разылығы болсын!) Пайғамбарымыздың (Аллаһтың оған салауаттары мен сәлемі болсын!) үйінде тәрбие алған, Пайғамбарымыздың нұсқауларын тындаған, барлық істе оның (Аллаһтың оған салауаттары мен сәлемі болсын!) ізінен ерген. Абдұлла жайлы «Ол ең жақын, мінезі мен түсінігі бойынша Пайғамбарымызға (Аллаһтың оған салауаттары мен сәлемі болсын!) ұқсас» делінген.

«

«Мен және менің ағам Йеменнен келдік. Абдұлла ибн Масғұд жөні бойынша аз уақыт сонда болдық. Сондай – ақ Ол және Оның анасын Пайғамбарымыздың (Аллаһтың оған салауаттары мен сәлемі болсын!) отбасынан деп ойладық. Себебі Ол Пайғамбарымыздың (Аллаһтың оған салауаттары мен сәлемі болсын!) үйінде көп болатын» деп Абу Мұса айтқан. (Бухари, Мүслім).

»

Абдұлланың білімі мен тақуалығы

Абдұлла ибн Масғұд (Аллаһтың оған разылығы болсын!) Құранды оқуды Пайғамбарымыздан (Аллаһтың оған салауаттары мен сәлемі болсын!) үйренген. Сондай – ақ, сахабалар арасында Құранды ең үздік оқитын, оның мән – мағынасын ең дұрыс түсінетін және Шариғат заңдарын ең жақсы білетін болған. Бұған дәлел Омар ибн Хатабпен (Аллаһтың оған разылығы болсын!) болған оқиға бола алады.

Омар ибн Хатаб (Аллаһтың оған разылығы болсын!) Арафат тауында тұрған кезде, оның жанына бір кісі келіп, «Ей мүміндердің басшысы, Мен Куфадан өзімнін орныма Құранды ойында қалғаны бойынша көшіріп жатқан адамды қалдырып келдім» - дейді. Бұл сөзге Омар ибн Хатаб (Аллаһтың оған разылығы болсын!) қатты ашуланып, «Қайғы болды саған, кім ол адам?» - деп сұрайды. «Ол Абдұлла ибн Масғұд (Аллаһтың оған разылығы болсын!)» деп жауап береді. Сонда Омар ибн Хатаб «Қайғы болды саған, Аллаһпен ант етейін, Құранды одан басқа жақсы білген адамды білмеймін, және мен ол жайлы айтып беремін саған» - деп жауап береді.

Омар (Аллаһтың оған разылығы болсын!) айтқан:

Кештердің бірінде пайғамбарымыз (Аллаһтың оған салауаттары мен сәлемі болсын!) Абу Бакрда болған. Мен де олардың арасында болдым, және біз мұсылмандардың істері жайлы сөйлестік. Кейіннен Пайғамбарымыз (Аллаһтың оған салауаттары мен сәлемі болсын!) екеуіміз мешітке аттандық. Онда намаз оқып жатқан бір кісі болды, бірақ біз оны танымадық. Пайғамбарымыз (Аллаһтың оған салауаттары мен сәлемі болсын!) сол адамды тыңдай бастады. Кейіннен Ол (Аллаһтың оған салауаттары мен сәлемі болсын!) «Кімді Құранды дәл Оның түскені бойынша оқу сүйсіндірсе, Умм Абд оқығаны бойынша оқысын» - деп айтқан. Кейіннен Ол отырып, дұға ете бастағанда, пайғамбарымыз (Аллаһтың оған салауаттары мен сәлемі болсын!) «Сұра – сен де аласын! Сұра – сен де аласын» деп айта бастады.

Сол кезде мен іштей “Аллаһпен ант етейін, ертен Абдұллаға барып, Пайғамбарымыздың (Аллаһтың оған салауаттары мен сәлемі болсын!) Оның оқыған намазын үлгі еткенін айтамын” – дедім. Ертенгісі таңертен оны қуандыру үшін келгенімде, Абу Бакрдың менен бұрын айтқанын білдім.

Аллаһпен ант етейін, әр – бір жақсы амалда мен Абу Бакрды оза алмайтын едім, және ол мені әрдайым озатын.

Аллаһтың кітабын білу жайлы “Аллаһпен ант етейін, Аллаһтың кітабындағы кез – келген аяттын қай кезде және қай жерде түскені жайлы менен жақсы білетін адам жоқ. Егер менен жақсы білетін адамың бар екенің білгенімде, оның қай жерде болғанына қарамастан, мен оған барушы едім” – деп Абдұлла айтқан болатын.

Абдұлла (Аллаһтың оған разылығы болсын!) бұлай айтуы асыра сілтеушілік емес еді. Бір кезде Омар жол бойында керуенді көреді, бірақ адам беттерін танымай қалатындай қараңғы болатын.

Сол керуенде Абдұлла ибн Масғұд болатын (Аллаһтың оған разылығы болсын!). Омар (Аллаһтың оған разылығы болсын!) өзінің адамдарының біріне келесідей сұрақтарды қоюды нұсқады – ал сол сұрақтарға Абдұлла ибн Масғұд (Аллаһтың оған разылығы болсын!) жауап беріп отырды.

- Қай жердернсіздер?

- Бетпақдаланың шеткі жағынан

- Қай жаққа сапар шегіп бара жатырсыздар?

- Ескі үйге (байту ‘атик)

Омар (Аллаһтың оған разылығы болсын!) «Олардың арасында ғалым ада бар» - деді. Кейіннен Ол келесі сұрақтарды қоюды бұйырды – ал оған жауапты Абдұлла Құраннан аяттарымен қайтарып отырды.

- Құранда ең ұлысы не?

- «Аллаһ – Одан басқа еш тәңір жоқ. Ол тірі, толық меңгеріп тұрушы, Ол қалғымайды да ұйықтамайды. Көктердегі және жердегі нәрселер Оған тән» (Бақара сүресі, 255 аят).

- «Негізінде Алла әділетті, игілікті және ағайынға қарайласуды бұйырады. Және де арсыздықтан, қарсылықтан әм зорекерліктен тыяды. Сендерге насихат береді. Әрине түсінерсіңдер» (Нахыл сүресі, 90 аят).

- Құранда толық қамтушы не?

- «Сонда кім тозаңның түйірінің салмағындай жақсылық істеген болса, ол оны көреді. Ал және кім тозаңның түйірінің салмағындай жамандық істесе, оны көреді» (Зілзәлә сүресі, 7, 8 аят).

- Құранда ең зілдісі не?

- (Әй мүшріктер!) «Не сендердің ойларыңша, не Кітап иелерінің ойларынша да емес. Кім бір жаман іс қылса, сол себепті жазаланады. Ол үшін Алладан өзге ие де жәрдемші де таба алмайды» (Ниса сүресі, 123 аят).

- «Әй өздеріне зиян қылған құлдарым! Алланың рахметінен күдер үзбеңдер. Алла біртұтас күнәларды жарылқайды. Өйткені Ол тым жарылқаушы, төтенше мейірімді» (Зүмәр сүресі, 53 аят).

Кейіннен Омар өзіннін адамына олардың араларында Абдұлла ибн Масғұд бар ма екенің сұрауды бұйырды. Ал адамдар Оған келесідей жауап берді: «Аллаһпен ант етеміз – бар!».

Абдұлла оларға алғаш Пайғамбарымыздан (Аллаһтың оған салауаттары мен сәлемі болсын!) он аят үйренгенімізден кейін, келесі он аятқа алғашқы он аятты толық меңгеріп бітпегенімізше көшпегенін айтты.

Ұбайдұлланың (Аллаһтың оған разылығы болсын!) ағасы «Барлық адамдар ұйықтағанда, Абдұлла тұратын, және оның жылағанының дауысы аранын дауысына ұқсас болатын» - деп айтқан.

Зайд ибн Вахб (Аллаһтың оған разылығы болсын!) «Мен өзімің көзіммен Абдұлланың көзіннін астында оның жылағанынан кейін қалған қара сызықтарды көрдім» - деген.

Бір күні Абу Мұсаға белгілі парыздар жайлы пәтуа беруді сұрағанда, ол қателескен, кейіннен оны Абдұлла ибн Масғұд түзеген. Сосын Абу Мұса «Менен Абдұлла ибн Масғұдтың тірі шағында ештене сұрамандар» дегені жайлы Аба Амр Шайбаний айтқан.

«

«Пайғамбарымыздың сахабаларынан білім жайлы сұрағанда, аталмыш білім алты адамда табылған. Олар: Әли, Омар, Абдұлла, Зәйд, Абу ад – Дарда және Ұбай болған. Кейіннен алтауынан сұрағанда, екеуінен табылған. Олар: Әли және Абдұлла (Аллаһтың оған разылығы болсын!)»

»

Хабиб ибн Сәбит Абдұлла ибн Масғұдтын «Егер де сендер менін білгенімді білгендерінде – өздіріннің бастарына құм себуші едіндер» дегенін айтқан.

Омардың (Аллаһтың оған разылығы болсын!) Куфаға жіберген хаты:

«Мен сендерге басшы қылып – Аммарды (Аллаһтың оған разылығы болсын!), ал ибн Масғұдты – ұстаз ретінде жіберудемін. Олар Пайғамбарымыздың (Аллаһтың оған салауаттары мен сәлемі болсын!) мәртебелі сахабаларының бірі. Сондай – ақ Олар Бадр шайқасына қатысқандар. Оларға құлақ асындар, айтқандарына еріндер және Абдұллаға (Аллаһтың оған разылығы болсын!) өздеріне көрсеткен құрметтен көбірегін көрсетіндер!»

Абдұлланың құлшылығы

«

Зарадан (Аллаһтың оған разылығы болсын!) Абдұлланың әр дүйсенбі және бейсенбі күндері ораза ұстағаны жайлы хабарлар жеткен.

»

Шайқастарға қатысуы

«

Ибн Аббас (Аллаһтың оған разылығы болсын!) айтқан: «Ұхұд соғысында Пайғамбарымызбен (Аллаһтың оған салауаттары мен сәлемі болсын!) төрт сахабадан басқа ешкім қалмады, олардың арасында Абдұлла ибн Масғұд болды».

»

«

Абдұлла ибн Масғұдтың «Мен Абу Жәһілге дейін барып, оны жеңдім, кейіннен мен «Ей Аллаһтың жауы, сені кеміткен Аллаһқа мадақ! деп айттым» дегені Абу Ұбайдадан жеткен.

»

Құранды Пайғамбарымыздан кейін (Аллаһтың оған салауаттары мен сәлемі болсын!) бірінші болып дауыстап оқыған адам

«

Абдұлла айтқан: «бір кезде Пайғамбарымыз (Аллаһтың оған салауаттары мен сәлемі болсын!) менен Құранды оқып беруімді сұрады. Мен «саған түскенді мен оқимынба? деп сұрадым. – Ол (Аллаһтың оған салауаттары мен сәлемі болсын!) иә, басқадан естігім келеді деп жауап берді. Мен «ан – Ниса» сүресін оқыдым.Пайғамбарымыздың (Аллаһтың оған салауаттары мен сәлемі болсын!) жасқа толып, келесідей айтқан: «Кімді Құранды дәл Оның түскені бойынша оқу сүйсіндірсе, Ибн Умм Абд оқығаны бойынша оқысын» деген.

»

Абдұлла ибн Масғұд (Аллаһтың оған разылығы болсын!) тек Құранды оқушы ғана емес, сондай – ақ ержүрек, батыл адам болған.

Бір кезде меккеде Пайғамбарымыздың (Аллаһтың оған салауаттары мен сәлемі болсын!) сахабалары жиналған, ол кезде олар әлі аз және әлсіз болатын. Олар: «Аллаһпен ант етеміз, құрайыштықтар бір рет те Құранның дыбысталып оқылғаның естімеген. Кім Құранды дыбыстап оқиды?» деп сұрағанда, Абдұлла ибн Масғұд (Аллаһтың оған разылығы болсын!) «Оны мен Оларға оқып беремін» деген. Олар ибн Масғұдқа: «Біз саған құрайыштықтардың зиян келтірулерінен қорқамыз, және біз айтылған істі жасайтын адамды құрайыштықтардың зиянынан құтқаратын халықтың болуын қалаймыз» деген. Сонда Абдұлла: «Маған бұны істеуге рұқсат беріндер, Аллаһ мені қорғайды» деген.

Келесі күні таңертен Абдұлла (Аллаһтың оған разылығы болсын!) Ыбырайымның мақамына келеді, ал сол кезде құрайыштықтар Қағбаның жаң – жағында отырады. Ол тұрып, Құранның аяттарын оқи бастайды. Құрайыштықтар мұқият тыңдап, кейіннен Умм Абдтың не оқып жатқаның сұрай бастайды. «Қайғы болды оған, Ол Мұхаммедке (Аллаһтың оған салауаттары мен сәлемі болсын!) түскенді оқып жатыр» дейді араларындағылар. Олар орындарынан тұрып, ибн Масғұдты бетінен ұра бастайды. Мүмкіншілігі келгенше Құранды оқи берген Абдұлла, уақыт өте үстінің барлық жері қан болған кейпінде сахабалардың жаңдарына келеді. Олар: «Біз осыдан қорыққан едік» - деп жауап береді. «Аллаһпен ант етейін, Аллаһтың жаулары бұл күнге дейін менін көзімде бұндай төмен түспеген болатын, егер қаласандар, ертен тағы да барамын» дейді Абдұлла. Сахабалар: «Жоқ! Сенен жеткілікті. Расында сен олардың жек көретіндерін оқыдын» - дейді.

Пайғамбарымыздың (Аллаһтың оған салауаттары мен сәлемі болсын!) Абдұллаға деген махаббаты

«

«Бір кезде Пайғамбарымыз (Аллаһтың оған салауаттары мен сәлемі болсын!) Абдұллаға ағашқа шығып, бір затты алып келуді бұйырды. Сахабалар Абдұлланың жіліншігіне қарап, күле бастады. Аллаһтың Елшісі (Аллаһтың оған салауаттары мен сәлемі болсын!) «Олар не үшін күліп жатыр? Абдұлланың бір аяғы Қиямет күнінде Ұхұд тауынан да ауыр тартады» деп айтқан» дейді Әли (Аллаһтың оған разылығы болсын!).

»

«

Хайсама айтқан: «Мен Абдұлла ибн Амрдың (Аллаһтың оған разылығы болсын!) жаңында болдым, ол Абдұлла ибн Масғұдты есіне алып, «Менің махаббатым Пайғамбарымыздың айтқанынан кейін тоқтай алмай жатыр: «Құранды оқуды келесі төртеуінен үйреніндер. Олар: Абдұлла ибн Масғұд, Ұбай ибн Қағб, Муғаз ибн Жәбәл және Сәлім Мавлә Абу Хұзайф».

»

Абдұлланың мұрасы

«

Әмір ибн Абдұлла Зүбайырдан (Аллаһтың оларға разылығы болсын!) Абдұлла ибн Масғұд мұра қалдыруда келесідей жазған: «Мен Зүбайыр ибн Аввамға және оның ұлы Абдұлла ибн Зүбайырға өзімнің мүлігімді менен кейін бөлуді және менің қыздарым олардың рұқсатынсыз күйеуге шықпайтындарын, сондай – ақ Зүбайырдың маған жаңаза намазын оқуына мұра қылып қалдырамын» деген.

»

Абдұлланың өлімі

Абдұлла мбн Масғұд басшы болған Османның (Аллаһтың оған разылығы болсын!) кезіне дейін өмір сүрді. Ол қатты сырқаттанған кезінде, Осман оның қалын білу үшін келген болатын.

Ол Абдұлладан сұрады:

- Cен неге наразылық білдіресін?

- Өзімнің күнәларыма

- Сен нені қалайсын?

- Аллаһтың мейірімін

- Мен саған сенің бұрыннан бас тартқанынды төлетуді бұйырамын.

- Бұнын маған еш керегі жоқ

- Дегенмен ол сенің қыздарына қалады!

- Сен менің қыздарым кедей болып қалуларынан қорқасын ба?

- Мен оларға әр – бір түні «аль – Уақи» сүресін оқуды бұйырдым.

Мен Пайғамбарымыздың (Аллаһтың оған салауаттары мен сәлемі болсын!) «Кім де кім әр – бір түні «аль – Уақи» сүресін оқыса, оған ешқашан кедейлік түспейді» дегенін естідім – дейді.

Хижра жыл санауы бойынша 32 жылдың түні келген кезінде, Аллаһты еске алу сөздерімен, Абдұлла Ол дүниеге аттанды. Оның (Аллаһтың оларға разылығы болсын!) өлімінен кейін, Зүбайыр Османға келіп, «Абдұлланың үлесін маған бер, расында оның отбасы оларға мұқтаж» дейді. Сонда Осман (Аллаһтың оларға разылығы болсын!) он бес мың динар береді.

Дереккөздер

[1]
[2]