Аустралия тілдері
(Австралия тілдері бетінен бағытталды)
Австралия тілдері - Австралия ежелгі тұрғындары мен кейіннен Европадан барған қонысшылардың тілдері.
Ресми тілі - ағылшын тілінің австралиялық түрі. Бұл тілде 15,5 млн. адам сөйлейді.
Басқа кең тараған тілдер:
- италиялық - 317 мың
- грек - 252 мың
- кантон тілі - 245 мың
- араб тілі - 244 мың
- путунхуа - 220 мың
- вьетнам тілі - 195 мың
- испан тілі - 98 мың
Жергілікті халық - австалиялық аборигендер көптеген этникалық топтарға бөлінеді. Олардың ортақ тілі жоқ және ешқайсысында жазу болмаған. Олар бір-біріне және басқа семьяға жататын тілдерге ұқсамайды. Австралия тілдерінің дыбыстық құрамы да әр түрлі. Мысалы, аранта тілінде 13 фонема бар. Австралия тілдері сөзге сан жағынан біршама бай болғанымен, абстракт ұғымдаға кедей. Кей тайпалар бестен артық сан білмейді, кейбіреулерінде ғана білер ондық сан ұғымы бар. Австралия тілдеріндегі сөйлем құрылысы эргатив констукциялы.
Жергілікті тілдерде сөйлейтін адамдадың жалпы саны 56 мың.
| Тіл | Өздерінше атауы | Адам саны | Жіктеу |
|---|---|---|---|
| астралиялық аборигендардың ағылшын тілі | Aboriginal English | 488 | индоевропа тілдері |
| атняматана | Adnymathanha | 107 | пама-ньюнг тілдері |
| Алава | Alawa | 12 | кунвинькус тілдері |
| аляварр | Alyawarr | 1 664 | пама-ньюнг тілдері |
| анинтиляква | Anindilyakwa | 1 283 | оңашаланған тіл |
| анматьерр | Anmatyerr | 1 002 | пама-ньюнг тілдері |
| антикариня | Antikarinya | 6 | пама-ньюнг тілдері |
| арапана | Arabana | 21 | пама-ньюнг тілдері |
| Арнем-Ленд түбегінің және Дейли өзенінің тілдері | Arnhem Land and Daly River Region Languages, nec | 112 | дейли тілдері |
| Арнем-Ленд түбегінің және Дейли өзенінің тілдері | Arnhem Land and Daly River Region Languages, nfd | 6 | дейли тілдері |
| аранда | Arrernte | 2 835 | пама-ньюнг тілдері |
| басқа австралиялық тілдер | Australian Indigenous Languages, nfd | 4 344 | әр түрлі тілдер |
| пантяланг | Bandjalang | 95 | пама-ньюнг тілдері |
| паньтьима | Banyjima | 100 | пама-ньюнг тілдеі |
| пати | Bardi | 152 | нюлнюл тілдері |
| патяла | Batjala | 7 | пама-ньюнг тілдері |
| питяра | Bidjara | 12 | пама-ньюнг тілдері |
| пилинарра | Bilinarra | 18 | пама-ньюнг тілдері |
| пунупа | Bunuba | 114 | пунуп тілдері |
| пурарра | Burarra | 1 074 | пама-ньюнг тілдері |
| Кейп-Йорк жарты аралының тілдері | Cape York Peninsula Languages, nec | 302 | пама-ньюнг тілдері |
| Кейп-Йорк жарты аралының тілдері | Cape York Peninsula Languages, nfd | 3 | пама-ньюнг тілдері |
| таативуй | Daatiwuy | 21 | пама-ньюнг тілдері |
| талапон | Dalabon | 15 | кунвинь тілдері |
| талвангу | Dhalwangu | 53 | пама-ньюнг тілдері |
| танкатти | Dhanggatti | 4 | пама-ньюнг тілдері |
| тангу | Dhangu, nec | 15 | пама-ньюнг тілдері |
| Тангу | Dhangu, nfd | 41 | пама-ньюнг тілдері |
| тай-йи | Dhay’yi, nfd | 118 | пама-ньюнг тілдері |
| Тувал | Dhuwal, nec | 3 | пама-ньюнг тілдері |
| Тувал | Dhuwal, nfd | 141 | пама-ньюнг тілдері |
| тувала | Dhuwala, nec | 4 | пама-ньюнгские языки |
| тувала | Dhuwala, nfd | 69 | пама-ньюнг тілдері |
| тувая | Dhuwaya | 326 | пама-ньюнг тілдері |
| тияри | Diyari | 13 | пама-ньюнг тілдері |
| Тяпукай | Djabugay | 28 | пама-ньюнг тілдері |
| тямпаррпуйнгу | Djambarrpuyngu | 2 766 | пама-ньюнг тілдері |
| тяпу | Djapu | 46 | пама-ньюнг тілдері |
| тяррварк | Djarrwark | 4 | пама-ньюнгские языки |
| тьинанг | Djinang, nec | 5 | пама-ньюнг тілдері |
| тьинанг | Djinang, nfd | 178 | пама-ньюнг тілдері |
| тьинпа | Djinba, nec | 3 | пама-ньюнг тілдері |
| тьинпа | Djinba, nfd | 6 | пама-ньюнг тілдері |
| калпу | Galpu | 167 | пама-ньюнг тілдері |
| камилараай | Gamilaraay | 37 | пама-ньюнг тілдері |
| каналпингу | Ganalbingu | 44 | пама-ньюнг тілдері |
| каррва | Garrwa | 87 | жекешелеген тіл |
| карували | Garuwali | 6 | пама-ньюнг тілдері |
| киррамай | Girramay | 28 | пама-ньюнг тілдері |
| китапул | Githabul | 20 | пама-ньюнг тілдері |
| колумала | Golumala | 6 | пама-ньюнг тілдері |
| куниянти | Gooniyandi | 418 | пунуп тілдері |
| кумать | Gumatj | 236 | пама-ньюнг тілдері |
| кумпайнкир | Gumbaynggir | 33 | пама-ньюнг тілдері |
| кун-натпа | Gun-nartpa | 6 | пама-ньюнг тілдері |
| кунтьейхми | Gundjeihmi | 7 | кунвинькуские языки |
| купапуйнгу | Gupapuyngu | 251 | пама-ньюнг тілдері |
| куринтьи | Gurindji | 592 | пама-ньюнг тілдері |
| куринтьи | Gurindji Kriol | 4 | пама-ньюнг тілдері |
| кууку-йимитирр | Guugu Yimidhirr | 783 | пама-ньюнг тілдері |
| ивайтя | Iwaidja | 134 | ивайтя |
| тяминтюнг | Jaminjung | 12 | миндий тілдері |
| тяру | Jaru | 353 | пама-ньюнг тілдері |
| тявойн | Jawoyn | 42 | кунвинькус тілдері |
| тьинкулу | Jingulu | 43 | миндий тілдері |
| кала-лагав-я | Kalaw Kawaw Ya/Kalaw Lagaw Ya | 1 216 | пама-ньюнг тілдері |
| канаи | Kanai | 21 | пама-ньюнг тілдері |
| каратярри | Karajarri | 28 | пама-ньюнг тілдері |
| кариярра | Kariyarra | 10 | пама-ньюнг тілдері |
| катутярра | Kartujarra | 26 | пама-ньюнг тілдері |
| кауна | Kaurna | 34 | пама-ньюнг тілдері |
| каятилт | Kayardild | 25 | пама-ньюнг тілдері |
| кайтетье | Kaytetye | 145 | пама-ньюнг тілдері |
| китя | Kija | 206 | тяррак тілдері |
| Кимберли маңайының тілдері | Kimberley Area Languages, nec | 9 | әр түрлі тілдер |
| коко-пера | Koko-Bera | 101 | пама-ньюнг тілдері |
| криол | Kriol | 4 213 | креол тілдері |
| куката | Kukatha | 25 | пама-ньюнг тілдері |
| кукатя | Kukatja | 447 | пама-ньюнгские языки |
| куку-ялантьи | Kuku Yalanji | 360 | пама-ньюнг тілдері |
| кунпаланг | Kunbarlang | 19 | кунвинькуские языки |
| куне | Kune | 40 | кунвинькус тілдері |
| куниньку | Kuninjku | 88 | кунвинькус тілдері |
| кунвиньку | Kunwinjku | 915 | Кунвинькус тілдері |
| куук-тайорре | Kuuk Thayorre | 24 | пама-ньюнг тілдері |
| кууку-яу | Kuuku-Ya’u | 13 | пама-ньюнг тілдері |
| ламалама | Lamalama | 20 | пама-ньюнг тілдері |
| латил | Lardil | 50 | пама-ньюнг тілдері |
| ларракия | Larrakiya | 29 | жекешеленген тіл |
| лиякалавумирр | Liyagalawumirr | 56 | пама-ньюнг тілдері |
| луритя | Luritja | 1 480 | пама-ньюнг тілдері |
| малак-малак | Malak Malak | 37 | дейли тілі |
| малнгин | Malngin | 9 | пама-ньюнг тілдері |
| Мангала | Mangala | 63 | пама-ньюнг тілдері |
| мангаррайи | Mangarrayi | 15 | кунвинькус тілдері |
| манкалили | Manggalili | 5 | пама-ньюнг тілдері |
| маньтьильтярра | Manyjilyjarra | 170 | пама-ньюнг тілдері |
| марингарр | Maringarr | 8 | дейли тілдері |
| марра | Marra | 58 | кунвинькус тілдері |
| маррангу | Marrangu | 11 | пама-ньюнг тілдері |
| марритийел | Marrithiyel | 6 | дейли тілдері |
| мату-вангка | Martu Wangka | 649 | пама-ньюнг тілдері |
| маунг | Maung | 261 | ивайтя тілдері |
| маяли | Mayali | 173 | кунвинькус тілдері |
| мериам-мир | Meriam Mir | 212 | папуас тілдері |
| миривунг | Miriwoong | 208 | тяррак тілдері |
| мутпурра | Mudburra | 47 | пама-ньюнг тілдері |
| муррин-пата | Murrinh Patha | 1 832 | дейли тілдері |
| мурувари | Muruwari | 3 | пама-ньюнг тілдері |
| на-кара | Na-kara | 51 | кунвинькус тілдері |
| нарунка | Narungga | 24 | пама-ньюнг тілдері |
| нтьеппана (кунавитьи) | Ndjébbana (Gunavidji) | 241 | пама-ньюнг тілдері |
| нгаанятяра | Ngaanyatjarra | 1 000 | пама-ньюнг тілдері |
| нгалаккан | Ngalakgan | 3 | кунвинькус тілдері |
| нгаливурру | Ngaliwurru | 117 | миндийские языки |
| нганкикурунгкурр | Ngan’gikurunggurr | 182 | дейли тілдері |
| нганти | Ngandi | 9 | кунвинькус тілдері |
| нгати | Ngardi | 14 | пама-ньюнг тілдері |
| нгариньин | Ngarinyin | 56 | ворора тілдері |
| нгариньман | Ngarinyman | 354 | пама-ньюнг тілдері |
| нгалума | Ngarluma | 32 | пама-ньюнг тілдері |
| нгарринтьери | Ngarrindjeri | 159 | пама-ньюнг тілдері |
| нункупую | Nunggubuyu | 109 | кунвинькус тілдері |
| нямал | Nyamal | 34 | пама-ньюнг тілдері |
| нянгумата | Nyangumarta | 312 | пама-ньюнг тілдері |
| ньикина | Nyikina | 68 | нюлнюлские языки |
| нюнгар | Nyungar | 232 | пама-ньюнг тілдері |
| басқа жіктелмеген автралиялық тілдері | Other Australian Indigenous Languages, nec | 52 | әр түрлі тілдер |
| юлнгу басқа тілдері | Other Yolngu Matha | 8 | пама-ньюнг тілдері |
| паакантьи | Paakantyi | 22 | пама-ньюнг тілдері |
| пальку/ньияпали | Palyku/Nyiyaparli | 3 | пама-ньюнг тілдері |
| пинтупи | Pintupi | 203 | пама-ньюнг тілдері |
| питянтятяра | Pitjantjatjara | 2 657 | пама-ньюнг тілдері |
| ремпаррнга | Rembarrnga | 38 | кунвинькус тілдері |
| ритаррнгу | Ritharrngu | 32 | пама-ньюнг тілдері |
| тиви | Tiwi | 1 716 | жекешеленген тіл |
| Торрес бұғазының креол тілі | Torres Strait Creole | 6 042 | креол тілдері |
| Торрес бұғазының креол тілдері (кала-лагав-я и мериам-мир) | Torres Strait Island Languages, nfd | 463 | әр түрлі тілдер |
| ватярри | Wajarri | 86 | пама-ньюнг тілдері |
| валматярри | Walmajarri | 518 | пама-ньюнг тілдері |
| вампая | Wambaya | 88 | миндийские языки |
| вангкатюнга | Wangkajunga | 16 | пама-ньюнг тілдері |
| вангката | Wangkatha | 321 | пама-ньюнг тілдері |
| вангурри | Wangurri | 47 | пама-ньюнг тілдері |
| ватаман | Wardaman | 89 | кунвинькус тілдері |
| валманпа | Warlmanpa | 48 | пама-ньюнг тілдері |
| вальбири | Warlpiri | 2 507 | пама-ньюнг тілдері |
| ванман | Warnman | 4 | пама-ньюнг тілдері |
| варумунгу | Warumungu | 307 | пама-ньюнг тілдері |
| басқа диалекттер | Western Desert Language, nec | 14 | пама-ньюнг тілдері |
| вик-мунгкан | Wik Mungkan | 1 050 | пама-ньюнг тілдері |
| виратюри | Wiradjuri | 102 | пама-ньюнг тілдері |
| воррорра | Worrorra | 22 | ворора тілдері |
| вупулкарра | Wubulkarra | 7 | пама-ньюнг тілдері |
| вунампал | Wunambal | 28 | ворора тілдері |
| вулаки | Wurlaki | 46 | пама-ньюнг тілдері |
| янкуньтятяра | Yankunytjatjara | 561 | пама-ньюнг тілдері |
| янюва | Yanyuwa | 129 | пама-ньюнг тілдері |
| явуру | Yawuru | 6 | нюлнюл тілдері |
| йитинь | Yidiny | 140 | пама-ньюнг тілдері |
| йинтьипанти | Yindjibarndi | 318 | пама-ньюнг тілдері |
| йинавангка | Yinhawangka | 3 | пама-ньюнг тілдері |
| йонгу-мата | Yongu Matha, nfd | 673 | пама-ньюнг тілдері |
| йота-йота | Yorta Yorta | 21 | пама-ньюнг тілдері |
| юлпаритя | Yulparija | 19 | пама-ньюнг тілдері |
Дереккөздер
өңдеу- “Қазақстан”: Ұлттық энциклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998