Азотты қышқыл

Азотты қышқыл HNO₂ - сұйық ертінді түрінде ғана кездесетін бір негізді, әлсіз қышқыл.
Түсі - ақшыл аспан көк.
Тұздары - нитриттер - улы, күшті электролиттер, түгелдей дерлік суда жақсы ериді. Ең маңыздысы - натрий нитриты, медицинада қолданады.

Азотты қышқыл

HNO₂

Молекула құрылымы

Газтәріздес сәтінде азотты қышқылдың молекуласы 2 конфигурацияда болады:

транс-изомер	цис-изомер

Екінші құрылымы тұрақты болып келеді, себебі цис-HNO₂(г) DG°_f = −42,59 кДж/моль, ал транс-HNO₂(г) DG = −44,65 кДж/моль.

Химиялық қасиеттері

Сулы ертіділерде тепе-теңдік сақталады:

${\mathsf {2HNO_{2}\rightleftarrows N_{2}O_{3}+H_{2}O\rightleftarrows NO\uparrow +NO_{2}\uparrow +H_{2}O}}$

Қыздырғада азот оксиді(ІІ) NO мен азот қышқылы құралады:

${\mathsf {3HNO_{2}\rightleftarrows HNO_{3}+2NO\uparrow +H_{2}O}}$

Азотты қышқыш - әлсіз, сулы ертіділерді диссоциация жасайды. Сірке қышқылынан күштірек. Тұздардан қүшті қышқылдармен ығыстырылады:

${\mathsf {H_{2}SO_{4}+2NaNO_{2}\rightarrow Na_{2}SO_{4}+2HNO_{2}}}$

Тотықтырғыш та тотықсыздандырғыш та қасиет көрсете алады. Күшті тотықтырғыштар (КMnO₄, К₂ Сr₂O₇, H₂O₂ т.б.) оны азот қышқылына дейін тотықтырады:

${\mathsf {HNO_{2}+H_{2}O_{2}\rightarrow HNO_{3}+H_{2}O}}$

${\mathsf {HNO_{2}+Cl_{2}+H_{2}O\rightarrow HNO_{3}+2HCl}}$

${\mathsf {5HNO_{2}+2HMnO_{4}\rightarrow 2Mn(NO_{3})_{2}+HNO_{3}+3H_{2}O}}$

Күшті тотықсыздандырғыштар (KJ, H₂S т.б.) азот тотығына дейін тотықсыздандырады:

${\mathsf {2HNO_{2}+2HI\rightarrow 2NO\uparrow +I_{2}+2H_{2}O}}$

Азотты қышқыл мен оны тұздарының ертіндісіне KJ және крахмал ертінділері құйса, ертідінің түсі көгереді.

Алынуы

Азотты қышқылды суға азот оксидін(ІІІ) еріткенде алуға болады:

${\mathsf {N_{2}O_{3}+H_{2}O\rightarrow 2HNO_{2}}}$

Және азот оқсиді(IV) суға еріткенде алынады:

${\mathsf {2NO_{2}+H_{2}O\rightarrow HNO_{3}+HNO_{2}}}$

Дереккөздер

• “Қазақстан”: Ұлттық энциклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998