Айбас дарасы мазары

Айбас дарасы мазары, б. з. б. 13-11 ғасырда ірге көтерген сәулет өнері ескерткіші. Академик Ә.X. Марғұлан басқарған Орталық Қазақстан археологиялық экспедициясы зерттеген. Айбас дарасы мазары Ұлытау ауданы, Едіге тауының солтүстік-батыс етегінде Айбас өзенінің бойыңдағы әр дәуірден қалған үлкен бейіттің солтүстік бөлігіндегі қола дәуірі зиратының орталығына салынған. Сырт пішіні шаршыланып келген (12x12 м). Арасына лай салып, жалпақ тастардан қаланған қабырғаларының биіктігі 0,6-1,2 м. Сыртқы қабырғалары мықты болу үшін іргесіне лай араласқан ұсақ қиыршық тас төккен. Мазардың іші он бөлікке бөлінген. Трапеция іспетті. Ішкі қабырғалары ортадағы төртбұрышты тас қабірге барып тіреледі. Олардың ішінде құрбандық шалу т. б. әр түрлі жоралғылардан қалған мал сүйегі, қыш ыдыстар мен күл-көмір қалдықтары сақталған. Тас қабір бетін үлкен қақпақ тастармен қиюластыра жапқан. Бірақ ертеде ұрланғандықған қақпақ тастардың көбі қойған орнында сақталмаған. Қабір мұқият қашалып, тігінен көмілген төрт қақпақ тастан құралған. Көлемі 2,8x2,6x1,5 м. Бетін жапқан қақпақ тас шашылып қалған. Қабір ішінен жерленген адамның сүйегі, сондай-ақ жылқы мен сиырдың сүйектері, сырты өрнектелген саз ыдыстар, ыдыстың бетін жапқан тас қақпақтар, саздан жасаған ұршықтар, қола заттың сынығы және осында жерленген кісінің қадірлілігінің белгісін айғақтайтын өрнегі бар алтын білезік шықты. Қабір іші отпен аласталған. Ортасында от жаққан орын бар. Айбас дарасы мазарынан 40-тан аса саз ыдыстар табылды. Оның жартысы бүтін. Олардың пішіні мен бетіндегі өрнектері Орталық Қазақстандағы осы кезеңнің ірі мазарларынан табылған ыдыстарға ұқсас. Айбас дарасы мазары Беғазы-Дәндібай мәдениетінің ең жарқын ескерткіштерінің бірінен саналады.