Алдану

Алдану - түрлі себептерге байланысты шындық құбылыстарды бұрмалап, теріс қабылдау себептері ғылымда әлі толық анықталмаған.Алданудың пайда болуына көру талдағыштарының ерекшеліктері, қабылдау жағдайының өзгеруі, көру мүшесінің түрлі кемістіктері т.б. әсер ететін болуы керек.Көру қабылдауында <<Оптикалық геометрикалық алдану>>(екі өлшемді контурлық кескін фрагменттері арасындағы метрлік арақатынастардың бұрмалануы); <<Жарық контрастары қарама-қарсылық феномені>>(сұр жолақ қара фонға қарағанда ашық фонда күңгірт сияқты көрінеді).Қимыл-қозғалыста да алданулар көп кездеседі.Олар:

а) Автокинетикалық қозғалыс(толық қараңғыда байқалатын, обьективті түрде қозғалмайтын жарық көзінің ретсіз орын ауыстыруы);

ә) Стробоскопиялық қозғалыс(қозғалмайтын екі тітіркенгішті бірінен соң бірін іле-шала көрсеткенде қозғалыс туғандай әсер болуы);

б) Индукциялық қозғалыс(қоршаған фонға қарай қозғалмайтын обьекттің қозғалысы сияқты көрінуі).

Грузин психологтары(Д.Н.Узнадзе және оның шәкірттері) арнайы бағдар алдануларын(нұсқалық иллюзиялар) зерттеген.Шарпантье алдануының салмақтылығы бірдей, бірақ көлемі әртүрлі екі нәрсенің кішірегі ауыр сияқты көрінеді. Неміс ғалымы Г. Гельмгольцтің айтуынша, алдану эффектісі қабылдаудың тұрақтылығын қамтамасыз ететін механизмдердің әдеттегіден тыс жағдайдағы қызметі.Көптеген зерттеулер алданудың оптикалық және физиологиялық себептерін(детерминант) анықтауға арналған.А-дың сырын дұрыс түсінудің тәжірибелік мәні зор.Мәселен, иллюзия архитектура мен бейнелеу өнерінде, полиграфикалық әшекейлеулерде, театр сахналарын безендіруде жан жүйесіне қолайлы әсер ету үшін қолданылады.

Алдану деп түрлі себептерге байланысты шындықтағы объектілерді қате қабылдауды атайды.Алдану сан алуан себептерге байланысты пайда болады.Мысалы, шай құйылған стаканға салынған қасықтың сынған ұқсап тұруы физика заңдылықтарымен түсіндірілсе, кейбір нәрсе жөніндегі жаңсақ пікірлер адамның әртүрлі ерекшеліктеріне байланысты.Көзге қосу үрдісінің жайылуы, көздің затқа бейімділуі, қозғалысы, қабылданатын затқа көздің төселмеуі т.б. 1. болмас іс, сағым; 2. бұлдыр, қиял.

Қабылдаудың, қиялдың және естің феномендері.Адамның миындағы, шынайы құбылысқа немесе объектіге сәйкес келмейді.