Алматы-1

Алматы-1 — Алматы қаласында орналасқан қазақстандық темір жолдардың теміржол вокзал кешені.

Тарихы

2007 жылғы реконструкцияға дейінгі ғимарат

Алғашқы пойыз Алматыға 1929 жылы 19 шілдеде келді^[1]. Уақытша вокзал қаладан 9-10 шақырым жерде болды^[1].

1930 жылы Түркістан-Сібір темір жолында қозғалыс ашылып, Жол Алматыны Мәскеумен байланыстырды^[1].

Вокзал кешенін 1974 жылы сәулетшілер С.О. Мхиторян, з. м. Солдатова және басқалар жобалаған.

Вокзал кешені ғимаратының өзі 1976 жылы аяқталды және тәулігіне 6,6 мың жолаушыға қызмет көрсетуге мүмкіндік берді. Ғимарат кеңестік азаматтық қоғамдық архитектураның үлгісі болып табылады және 1973 жылы пайдалануға берілген Алматы әуежайының ғимаратымен сыртқы келбеті бойынша үндес болды^[2].

Ғимарат заманауи архитектуралық формасымен ерекшеленді, қасбеті алюминий байланыстырылған витраждармен аяқталды. Ғимараттың құрамы технологиялық талаптарды ескере отырып, вокзал қызметтерін (1-қабат — кассалар, 2-ші және 3-ші — күту залдары, шаруашылық Үй-жайлар), мейрамхананы еркін орналастыруға мүмкіндік берді. Жертөле қабатында сақтау камералары, асхана, тұрмыстық қызмет көрсету бөлмелері бар. Жолаушылар платформалары вокзал ғимаратымен туннельдермен байланысты. "Алматы-1" теміржол вокзалы күн сайын орта есеппен 2,5 мың жолаушыға қызмет көрсетеді.

Вокзал платформасы

2015-07-17 облыстық маңызы бар автомобиль жолдарының индекстері мен атаулары бекітілген: КВ-67 "Алматы 1 — Шамалған— Ұзынағаш стансасы" және КВ-69 "Алматы 1 — Винсовхоз — Чапаево"^[3].

2016 жылы "Алматы 1" жүк және транзиттік құрамдардың проблемалық жүктемесі байқалды^[4].

2017 жылғы 29 қарашада стансаның атауы "Алма-Ата 1 стансасы"-дан "Алматы-1" болып өзгертілді.^[5].

2018 жылдың қараша айында вокзал маңындағы алаңды қайта жаңарту аяқталды, көгалдандыру алаңы кеңейтілді және 40-тан астам ағаш отырғызылды, шағын сәулет нысандары орнатылды, Әліби Жангелдин ескерткішінің қаптамасы жаңартылды. Теміржол вокзалының алдында қоғамдық көлік үшін басымдықпен ағындарды бөлу жүргізілді, қауіпсіздік аралдары бар жаяу жүргіншілер өткелдері жабдықталды. Жаңа аялдама кешендері орнатылды^[6].

Болашағы

Теміржол панорамасы

2013-2020 жылдары Алматы метросының құрылыс жобасына сәйкес Алматы 1 вокзалына Метрополитен желісі салынуы тиіс еді, ал оның жанында "Алматы-1"метро стансасы орналасады. Жоба тоқтатылды, өйткені оны жүзеге асыру үшін қажетті миллиардтаған долларлық қаржыландыру маңызды емес қалалық жобаларды жүзеге асыруға бағытталды: BRT жобасы және көптеген айырбастау құрылыстары.^[7]

2030 жылға қарай Алматы 1 арқылы транзиттік жүктердің өтуін азайту үшін стансаны айналып өту үшін "Жетіген — Қазбек-Бек" желісінің құрылысы жобаланды^[4].

Қайта құру

2007 жылы "тарихи-мәдени мұра объектілерін қорғау және пайдалану туралы" Қазақстан Республикасының 1992 жылғы 2 шілдедегі Заңына сәйкес талап етілетін қалпына келтірудің орнына вокзал ғимаратын күрделі қайта құру жүргізілді, нәтижесінде сол кездегі сәулет ескерткіші болып табылатын вокзал ғимаратының сыртқы және ішкі келбетін түбегейлі өзгертті^[8].

Сәулет ескерткіші

1984 жылы 26 қаңтарда Алматы қалалық халық депутаттары Кеңесінің Атқару комитеті теміржол вокзалының ғимаратын Алматы қаласының тарих және мәдениет ескерткіштерінің тізіміне енгізді^[9].

2010 жылы теміржол вокзалының ғимараты Алматы әкімдігі мен мәслихаты бекіткен қаланың тарихы мен мәдениеті ескерткіштерінің жаңа тізіміне енбеді, ал 2012 жылы республикалық тізімнен шығарылды^[10].

Әліби Жангелдин Ескерткіші

1975 жылы Алматы 1 стансасының вокзал маңындағы алаңда революционер және азаматтық соғысқа қатысушы Әліби Тоғжанұлы Жангелдинге ескерткіш тұрғызылды. Ескерткіштің мүсіншілері Т. с. Досмағамбетов пен О. Прокопьева, тұғырдың сәулетшісі Ш. Уәлиханов болды. Келесі, 1976 жылы бұл жұмыс Қазақ КСР Мемлекеттік сыйлығымен марапатталды. Ескерткіш, ҰЭМ сәйкес, вокзал маңындағы алаңның архитектуралық ансамбліне біркелкі сәйкес келеді^[11].

Революция қайраткерінің мүсіндік бейнесі толық ұзындықта жасалған, қолаға құйылған, әшекейлі белбеуі бар жылтыратылған қара габбро гранитінің биік, күрделі тұғырында көтерілген. Фигура жігерлі қозғалысқа толы, жеке тұлғаның мақсаттылығы мен ерік-жігерін жеткізеді. Тұғыры бар ескерткіштің жалпы биіктігі 11 метр^[12].

1979 жылы 4 сәуірде Алматы қалалық халық депутаттары Кеңесінің Атқарушы комитетінің "Алматы қаласының тарихы мен мәдениеті ескерткіштерінің тізімін бекіту туралы" № 139 шешімі қабылданды, онда Әліби Жангелдин монументі көрсетілген. Шешіммен күзет міндеттемесін ресімдеу және ескерткіштерді қалпына келтіру жобаларын әзірлеу көзделген.^[13]

1982 жылы 26 қаңтарда ескерткіш Қазақ КСР Республикалық маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштерінің тізіміне енгізілді^[14].

Вокзал айналасындағы нысандар

Әліби Жангелдин ескерткіші
Март Village (Сауда орталығы)
Арман 3D (кинотеатр)
Жібек Жолы (Сауда орталығы)

Дереккөздер

↑ ^a ^b ^c 20 фактов из прошлого Алматы.(қолжетпейтін сілтеме)
↑ Достопримечательности г. Алматы. Железнодорожный вокзал Алматы-1.(қолжетпейтін сілтеме)
↑ Об утверждении порядка и условий классификации автомобильных дорог общего пользования областного и районного значения (орыс.) (15 июня 2015).(қолжетпейтін сілтеме)
↑ ^a ^b Об утверждении Межрегиональной схемы территориального развития Алматинской агломерации (орыс.) (24 мая 2016).(қолжетпейтін сілтеме)
↑ Тарифное руководство № 4 (ред. от 08.06.2021) (орыс.).(қолжетпейтін сілтеме)
↑ Завершена реконструкция привокзальной площади Алматы-1.(қолжетпейтін сілтеме)
↑ Метро Алматы пробьют до железнодорожного вокзала.(қолжетпейтін сілтеме)
↑ К Экспо-2017 капитально отремонтируют вокзал станции Алматы-1.(қолжетпейтін сілтеме)
↑ Решение исполкома Алма-Атинского городского Совета народных депутатов от 26 января 1984 года № 2/35 «О памятниках истории и культуры Алма-Аты местного значения».(қолжетпейтін сілтеме)
↑ В Алматы некоторые памятники культуры лишились своего статуса.(қолжетпейтін сілтеме)
↑ Үлгі:Из КНЭ
↑ Энциклопедия Алматы. Памятник Жангильдину
↑ Решение Исполнительного комитета Алма-Атинского городского Совета народных депутатов от 4 апреля 1979 года № 139 «Об утверждении списка памятников истории и культуры города Алма-Аты».(қолжетпейтін сілтеме)
↑ Постановление Совета Министров Казахской ССР от 26 января 1982 года № 38 «О памятниках истории и культуры Казахской ССР республиканского значения». Басты дереккөзінен мұрағатталған 21 қаңтар 2013.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 15 қаңтар 2013.

[ad-1] 20 фактов из прошлого Алматы.(қолжетпейтін сілтеме)

[2] Достопримечательности г. Алматы. Железнодорожный вокзал Алматы-1.(қолжетпейтін сілтеме)

[3] Об утверждении порядка и условий классификации автомобильных дорог общего пользования областного и районного значения (орыс.) (15 июня 2015).(қолжетпейтін сілтеме)

[:0-4] Об утверждении Межрегиональной схемы территориального развития Алматинской агломерации (орыс.) (24 мая 2016).(қолжетпейтін сілтеме)

[5] Тарифное руководство № 4 (ред. от 08.06.2021) (орыс.).(қолжетпейтін сілтеме)

[6] Завершена реконструкция привокзальной площади Алматы-1.(қолжетпейтін сілтеме)

[7] Метро Алматы пробьют до железнодорожного вокзала.(қолжетпейтін сілтеме)

[8] К Экспо-2017 капитально отремонтируют вокзал станции Алматы-1.(қолжетпейтін сілтеме)

[9] Решение исполкома Алма-Атинского городского Совета народных депутатов от 26 января 1984 года № 2/35 «О памятниках истории и культуры Алма-Аты местного значения».(қолжетпейтін сілтеме)

[10] В Алматы некоторые памятники культуры лишились своего статуса.(қолжетпейтін сілтеме)

[11] Үлгі:Из КНЭ

[12] Энциклопедия Алматы. Памятник Жангильдину

[13] Решение Исполнительного комитета Алма-Атинского городского Совета народных депутатов от 4 апреля 1979 года № 139 «Об утверждении списка памятников истории и культуры города Алма-Аты».(қолжетпейтін сілтеме)

[14] Постановление Совета Министров Казахской ССР от 26 января 1982 года № 38 «О памятниках истории и культуры Казахской ССР республиканского значения». Басты дереккөзінен мұрағатталған 21 қаңтар 2013.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 15 қаңтар 2013.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]