Анархизм

Анархизм (гр. ἀναρχία - «бассыздық», «басқарусыздық») — адамдар арасындағы баршаға ортақ тәртіптерді мойындамайтын, жеке адамның шексіз еркіндігін уағыздайтын, мемлекеттік және басқа да биліктің түрлерін жоққа шығаратын қоғамдық-саяси ағым. Өзінің мемлекеттік билікті жою, ұйымдастырылған саяси күрес, беделді, тәртіпті мойындамау деп жариялаған саяси ағым;. XIX ғ. ортасында қалыптасқан.

Анархистердің қара жалауы

Анархизмнің негізін қалаушылар: неміс философы М. Штирнер (1806-1856), француз философы, экономисті П. Прудон (1809-1865). Көрнекті өкілдері: орыс төңкерісшілері М. А. Бакунин (1814-1876), П. А. Кропоткин (1842-1921).

Анархизм дүниетанымының негізі - индивидуализм. Бұл ағымды қолдаушылар тұлға еркіндігін шектейтін кез келген әрекетке қырын қарайды. Анархистер мемлекеттік биліктің барлық түрлеріне жеке тұлға еркіндігін жүзеге асыру жолындағы басты кедергі ретінде қарауы заңдылық. Өйткені олар мемлекеттік және саяси биліктің түрлерін дереу жойылуы тиіс жамандық, жауыздық деп жариялайды. Олардың пікірінше, әлеуметтік төңкерістің негізгі міндеті - мемлекетсіз өзін-өзі басқаратын өндірістік бірлестіктерден, әлеуметтік қауымдастықтардан тұратын қоғамдық құрылым орнату.

Күнделікті өмірде «анархия» терминін басқарудың дұрыс ұйымдастырылмауы салдарынан болатын тәртіпсіздік, хаос жағдайында қолданады. Алайда, анархистер болашақта мінсіз мемлекетсіз өмірді қоғамдық процестердің тәртіпсіз, басқарусыз, бей-берекет қалпынан іздемейді. Керісінше, олардың пікірінше тек анархия, яғни, адамдарды еш нәрсеге мәжбүрлемеу, қарым-қатынастьщ еркіндігіне негізделген, басқарусыз шынайы қоғамдық тәртіп орната алады. Бұл қозғалысты жақтаушылардың кең таралған "Анархия - тәртіптің бастауы!" ұранын осы түрғыда түсіну керек.

Анархизмнің көптеген түрлері мен дәстүрлері бар және олардың барлығы бір-бірін жоққа шығармайды: әдетте, белгілі бір анархистер бір уақытта бірнеше анархистік ілімдердің жақтаушылары болып табылады: мысалы, анархист мемлекетсіз коммунистік идеялар мен жасыл анархизмнің жақтаушысы бола алады. Анархистердің бір бөлігі дәстүрлі түрде өздерін мемлекеттілікке ғана емес, сонымен қатар жеке меншікке, капитализмге, нарықтық қатынастарға қарсы солшыл деп санайды. Бұл бағытқа анархо-коммунистер, анархо-коллективистер мен анархо-синдикалистердің көпшілігі кіреді.

Анархизм Ресейде

Ресейде анархизм 1860-жылдары пайда болды. 1870-жылдары халықшылдардың үлкен бөлігі М.А. Бакониннің анархистік идеяларының әсерінде болды. Сол жылдардағы анархизмнің ерекшеліктері үкіметпен саяси күрес жүргізудің қажеттілігін және парламентаризм идеяларын терістеу, Ресейдің шаруаларының әлеуметтік инстинктілеріне, шаруалар қауымына деген сенім, шаруалар көтерілісінің нәтижесінде жақын арада болатын әлеуметтік революцияға сену болды.

Анархистердің сол жылдардағы тактикасы шаруалар көтерілістерін – бүліктерді ұйымдастыру арқылы халықты революцияға шақырудан тұрды.

Анархистік қозғалыс 1905 жылдың ортасынан бастап көтерілді, және сол уақытта ол көптеген бағыттарға бөлінді. Күрестің негізгі әдісі террор болды. 1903-1910 жылдары Ресейдегі анархистердің жалпы саны шамамен 7 мың адамды құрады, ұйымдар 58 губерния мен облыста, оның ішінде Қазан губерниясында да болды.

1904 жылдың сәуірінде Қазанда жандарм басқармасы ветеринария институтының директорының өміріне қастандық жасауды жоспарлаған террористік топты анықтады. Қазанда анархистер 1908 жылы бірнеше террористік актілерді жүзеге асырды.

1914 жылы Петроградта Солтүстік анархистер одағы құрылды.