Анастасия Александровна Вертинская

Анастасия Александровна Вертинская (19 желтоқсан 1944, Москва, КСРО) — кеңестік және ресейлік кино және театр актрисасы, РКФСР халық әртісі (1988), 2005 жылы Құрмет Грамотасымен марапаттатлды, ал 2010 жылы - Достық орденімен марапатталды.

Биографиясы

Анастасия Вертинская 1943 жылы ұзақ жылдар бойы Харбинде Эмиграцияда болып КСРО-ға қайта оралған шансон Александр Николаевич Вертинскийдің жанұясында дүниеге келді. Оның анасы Лидия Владимировна Циргвав киноға түскен суретші еді., ал Анастасия өзінің үлкен әпкесімен бірге өсіп тәрбие алды. Марианна Шанхайда туған болатын (өзі әзілдеп айтқанындай үш айлығында «өзінің алғашқы саяхатын шет елден бастаған екен.»), Анастасия – Мәскеуде, жанұясы Горький көшесіне үй алардан бұрын үш жыл бойы тұрған «Метрополь» қонақүйінде .дүниеге келді. Апалы-сіңілілі балаларда бақытты балалықты бастан өткерді, ата-аналары оларға жақсырақ білім бергуге талпынды, бұл жерде басым күшті музыка мен шет тіліне назар аударды. «Әкеміз бізді бар жан-жақты дамуымызға үлес қосты: әдебиетті, өнерді, музыканы сүюді үйретті, өзінің қыздары ер жеткенде кім болғанына қарамастан, әр жақты білімді болғаны дұрыс деп есептейтін», - деп кейіндері Анастасия Веринская есіне алады. Актриса, қыздарын жақсы көріп, еркелеткен А. Вертинский туралы махаббатпен пікір қозғайтын. «Әкеміз кей кездері бізді әпкемізбен тәрбиелемеді. Күнделігімізде қандай күйде екенін сұрамайтын. Онымен бізде таңданарлықтай тіл табысарлық қарым қатынас табылатын. Мысалы, ол былай дейтін: «Сендер еркелік жасағандарыңды білгенімде, қиналамын.» Міне , сондықтан да ол запа шекпес үшін, мен өзімнің «қатал» мінезімді бар күйім келгенінше, қолымда ұстайтынмын.» Анастасияның айтуы бойынша, әпкесі екеуі музыка сабағына бес алып келсе, Вертинскийді толық қанағаттандырғандай болатын еді де, ал қалғаны оны қызықтырмайтын. Егер жанұялық кітапханадан кітап оқумен уақытын өткізіп, басқа сабақтардан наша баға алса, ол тек қана масаттанып: «Маған тартқан!» дейтін. А. Вертинская, әкесімен арасында тылсым байланыс болғандай дейтін. Бір күні кешкі уақытта Вертинскийдің соңғы концертінен кейін үйге қоңырау соғылды. Анасы оны Ленинградпен желіге қосуын тосып отырған еді және ол әкесімен сөйлеспек: уақыт болса, концерттен кейін, тым кеш болатын. Сол сәтте түнгі киіммен, анама жүгіріп келіп, «Анашым, не болды, әкем өліп қалды ма?»-дедім. Сол бір қорқынышқа толы қауіпті күннен кейін өмір бойы әкесі жанында тұрғандай сезінетін. «Мені қандай да бір қиындықтардан құтқарып тұрғандай сезінемін, мүмкін сол бір әдемі өмірдің елесін құрғысы келетін сияқты...», - дейді ол. Әкесінің тұлғалық даралығы кеңдігін сезіну оған кейін ғана келді. Ол қайтыс болған соң, бірнеше жыл өткенде, Анастасия баласының «Вертинская» атты текті иеленбегенін қалады, актриса, « Вертинская тегі жалғаса алатынына сенімімі болмады. Менің әкемнің орыс мәдениетінде ұлы болғандығы сондай, бір ғана есімнің өзі жеткілікті. Бұл бір дәуір, Вертинский тегі ғасырлар бойы өмір сүреді, бұл –біздің мәдениетіміздің тәжінің лағыл тасы»

Алғашқы жетістігі

Балалық шағында Вертинская балерина болуды амандайтын, алайда оны тым «ірі қыз бала» болғандықтан балетік труппаға қабылдамады. Осыдан кейін ол өз өмірін шет тіліне арнауға шешім қабылдады, алайда 1961 жылы бәрі өзгерді. «Алые паруса» атты фильмнің басты рөліне орындаушы іздеген режиссер Александр Птушкоға қысқа шашты, спорттық киім киген жасөспірім қыз бала келгенде, бас кезінде оның сынаққа түсуіне қарсылық білдірген болатын. Вертинскаяға ұзын шашты парик пен көйлек кигізгеннен кейін бірнеше түсірілім жасауға рұқсат етіп, он бес жасар қыз баланың тұлғасының мәнерлілігін бағалай отырып, Василий Лановой, Иван Переверзев, Сергей Мартинсон, Олег Анофриевтер ойнаған фильмдегі Ассоль рөліне бекітті .

«Алые паруса» алғашқы жылдың өзінде 23 миллион көрерменге ие болды. Анастасия Вертинская кейін өзінің «жұлдыз» болу тарихы жөнінде әңгімелеген болатын. «Мен камера алдында қалай жүріп-тұру мен қалай сөйлеуді аса білмеген едім.» - деп еске алады. Актриса «Алые паруса» атты фильмді «өзін тыныштық мезгілімен масаттанып, дүкендерді аралай алмайтын жұлдыз етіп жібергенімен» жек көрді, алайда түсірілім алаңындағы өзінің серіктесі Василий Ланов жайында жақсы пікірлермен еске алады.

Сол сияқты 1961 жылы Геннадий Казанский мен Владимир Чеботарёвтің Александр Беляевтің романы бойынша Коктебелде, Ялтада, Баку және Пицунде түсірілген «Человек-амфибия» кинофильмі экранға шықты. В. Чеботарев ассисенттері бүкіл Кеңес Одағынан басты рөльдерге актерлер іздегенде, ол: «Гуттиердің көз алдында аспан, ал Ихтиандрдің көз алдында теңіз болуы» қойылымын ұсынды. Осы критерийлерге қанағаттанған Анастасия Вертинская басты рөлге шақырыла отырып, кәсіби жүзушілердің естеріне алғанындай «жұмысқа ыстық ықыласпен араласып, түсірілім үшін жүзуді керемет үйренген» екен.

Дублерларға қарсылық білдіріп, мұзды суда аквалангасыз жүзіп, тереңінде біраз уақыт бола білді. Басты рөл иесі суда жүзу киімімен жиі түсірілгенін және әр эпизодта көйлек ауыстырып отыратынын айтқан фильмнің сыншылары да көбейді. Алайда «Человек амфибия» 1962 жылығы кинопрокаттың көшбасына келді және Триесте болған қиял-ғажайып фильмдер Халықаралық фестивалінде «Күміс астероид» сыйлығына ие бола отырып, А. Вертинскаяның кеңес киноматографиясында жаңа туып келе жатқан жұлдыз ретінде дәрежесін бекітті.

Суықтан басқа актрисаға тәжірибенің көбі есінде қалды. «Су астында шлягерлік беллетристика деңгейіндегі шығарма бойынша қарабайыр фильм түсірілді», - деп есіне алады кейін картина жайында. Өзінің жұлдызды рөлен кейінгі толысқан көзқараспен Вертинская оған бірінші актерлік тәжірибесіне мейіріммен қарым-қатынасында екенін былай суреттейді: « Образға күле қарап, жылылық пен биязылыққа толы жасыма кешірімділікпен қкөз тастаймын. Фильмге жасөспірім еркелігі бар балалар фотосуреттерін көргендей қараймын.»

Театрлық мансабының басы

1962 жылы әлі де болса театр білімін алмаған Анастасия Вертинскаяны Пушкин атындағы Москва театрының труппасына қабылдады. Жас актриса, актерлер бригадасы құрамымен гастрольдерге шығып, бүкіл елді аралады. Алғашқы екі фильмдегі жетістік жаңа ғана жетіліп келе жатқан актрисаға күрделі сынақ болды. Көп жылдар өткен соң Вртинская:

...Сол уақыттан бері мен топтан қорқамын. Кеңестік дәуір кезеңінде біздің оққағарларымыз, терезесі қараңғыланған көліктер болмады. Мен театральді институтқа сол трамвайлармен бардым, басқалар сияқты нанның кезегінде тұратын едім. Мені білгендері аз болғандай, қолдарымен ұстап көргісі келетін. Ленинградқа түсірілімге бара жатсам, купеге төрт адам қолдарындағы коньяктарымен басып кірді. Мен шарап ішпеймін, мына адамдармен отырғанша ұйқым келіп отыр, алайда отыруға тура келді. Дәл осы оқиға тұлғаға жасалған жойқын қорлық болды, ол мені өмірімнің бар кезеңінде жегіжей жеді.

1963 жылы А. Вертинская Борис Щукин атындағы театралды институтына оқуға түсті; бұл уақытта ол жерде үлкен әпкесі Марианна оқып жүрген болатын. Алайда оқуға қабылдану емтихандарынан Анастасия құлап қалды: педагог кинодағы рөлдеріне «құрмет көрсететіндігінен ғана» емтиханды қайта тапсыруға рұқсат еткен болатын. Әпкесінің құрбысы Людмила Максакова танымал талапкерге кіріспе репертуарын даярлауына қолғабыс етті және екінші талабы сәтті шықты. Вертинскаяның курстастарының санатында Никита Михилков және Николай Бурляев бар еді. «Мен көп жұмыс істедім, актриса болуға құлшынысым өте қатты болатын»,- дейді ол кейініг кездері. Студент Вертинская барлығының назарына ілікті. «Ол курсқа жұлдыз болған уақытында келген еді. Сонда да өзін лайықты және ұстамды түрде көрсете білді, барлығына Алла ғана қайда екенін білетін адам болды. Ол өзіне ортасының қызғаныштық пен баталы көзқарасқа толы қысымды қызығушылықта екенін сезінді», - деп еске алады болашақ жары Никита Михалков. Осыған бұрынғы даңқ пен жас актрисаның қорансыздығына байланысты қаһарлы мотивтер араласты. «Оған топтама хаттар келетін. Анастасияның көзіне құм шашқан орта жастағы бір әйел соңынан қалмады», -дейді әпкесі Марианна. Актер Александр Калягин «...соңынан аудиторияның ішінде оны да өзін де өлтіретіні айтып пышақ ала ұмтылған», - жігітті есіне алады. Алайда студенттер тарапындағы барлық назар Вертинскаяның бәрінен бұрын білімге шығармашылықпен қарым-қатынасымен байланысты еді. «Оның әрбір жұмысы сарапшылардың талқылауында болатын. Бәрі жүгіріске түсетін... Қазір Вертинская ойнайды!» - деп еске алады Н. Михалков. Актриса кейін мұғалімдерінің талаптарын елемеушілікпен былай еске алады (көп жағдайда екілікпен қорқытатын Шахметованы): «...әрқашанда қазіргі уақыттағыдан басқа біреу болғым келетін. Өз жағдайыма сәйкес келмейтін бірдеңелерді ойлап табатын.»

«Гамлет»

Анастасия Вертинская (сол жақта) Карловы Вара МКФ-де (1964)

1964 жылы КСРО экранына Иннокентий Смоктуновский, Михаил Названов және Юрий Толубеевтер түскен Григорий Козинцевтің «Гамлет» фильмі жарық көрді. Вертинская бұл жерде көптеген актрисалар армандаған рөл – Офелияны ойнады және әлі де театралды жоғарғы оқу орнының студенті болғанына қарамастан, сарапшылардың белгілегеніндей жарқын және әсер беретін образ болып шықты.

Актрисаның жетістігінің аса маңызды факторы оның музыканы жете қабылдаунда жатқан еді. «Оның шекспирлік образды сомдауға өте дәл келетін тамаша, шынайы он сегіз жасы болды, сыртқы сипаттары – ерте Жаңару портретіне ұқсас нәзіктік, тазалық, көркі... Барлығы жақсы болды: қолдары, мойыны, жүрісі, алайда жүрегі соқпады. Жүрегінің соғуына Шостакович әсер етті. Осылай болатын», - деп жазады режисер Козинцев «Режиссура турасында» атты дәрісінде.

Кеңестік баспасөздің пікірі де әралуан. «Иә, бізді Офелия-Вертинскаяның сыртқы тұлғасының қыз балаға тән жарқындығы мен поэтикалылығы тағы біздің көзімізді тартты. Алайда біз бұл рөлден көп нәрсе көргіміз келеді, адам баласының сезімінің дамуы мен өзгермелілігі, терең толғанысын бақылағымыз келеді. Адайда, оның барлығы босқа кететін. Актрисаның сыртқы қозғалысы ішкі қозғалысынан ештеңе бүгіп қалмайды»,- деп 1967 жылы кино сыншысы Л. Нехорошев жазды. Кейін сыншылар Офелия рөлін актриса мансабының жолындағы ең танымал және жарқын рөл қатарына жатқызды.

Вертинская «Гамлеттегі» жұмысы ол үшін бір жағынан күрделі сынақ , («Мұнда рөлді ойнап – артынан қаза болса да болады. Ал егер небары он тоғыз жас болса, өмір сүру қажет, жұмыс істеу және әр күнгі жұмыс арқлы «ғажайып» ғажайып болмағанын, сенің актриса бола алатыныңды дәлелдеу керек?»), екінші қыры – актерлік шеберліктің нағыз мектебі. Әсіресе оған И. Смоктуновскиймен бірге жасалған жұмыстары көп көмек етті. Сол уақытта актерлік мамандықтың тек кәсіп емес, ол бір жұмбақ екенін ұқтым», - дейді кейін актриса.

Көптеген марапаттар алған фильм (оның ішінде Венециандық кинофестиваль қазыларының арнайы сыйлығы), Вертинскаяға халықаралық танымалдылық жолын алып келді: оны «кеңестік киноның, ең талантты жүрегі», «кеңестік экранның Вивьен Лиі» деп атай бастады. Бұл рөл актрисаның шығармашылық тұрғыдан дамуына бұрылу пункті болды. Вертинская Офелиядан кейін нағыз «актриса болғысы келетінін ұққанын» айтады.

Сонымен қатар, актриса көптеген керемет ұсыныстар алды, оның талпынысы мен оларды жүзеге асырудағы мүмкіндіктерініңі арасында балансүйлесімсіздігі сезілді. Кейін « табиғи аристократизмнің мөрі» актрисаны «таңдау» тіршілігіне алып келді - әсіресе, кеңестік өнердің күнделікті өзектілігінен алыс, кинематографияда. Вертинская Шукинск училищесіндегі төрт жыл оқуы кезінде бір де бір «басты» рөлді ойнамағанын еске алады. «Маған үздік дипломмен болсам да, үнемі шеберлігіме 3, немесе 4 деген баға қоятын ұстаздар мені героиняны ойнағым келмейтіндігі үшін жазалады. Біресе көршілерінің тамағына тұз сеуіп кететін коммунальщицаны, немесе қандай да бір жарыместі ойнадым...Мені мінезді рөлдер тартатын», - дейді ол.

Арманы тек 1973 жылы Вертинская өз таңданысына қарай Шеффилд театрының режиссері Питер Джеймстің «Он екінші түн» спектакліндегі Оливи рөлін алғанда жүзеге асты.

1960жылдар соңындағы фильмдер

«Гамлеттегі» жетістік Вертинскаяға халықаралық танымалдылық қана емес, сол сиқты ішкі үйлесімділікке жақындауын сезіндірді. «Маған Сен Вертинскийның қызысың ба дейтін, ал мен болсам, тегіме тәуелсіз болып іштей қарсылық білдіретінмін. Кейін маған: Қандай әдемі! Алайда бұл да менің еңбегім емес еді. Мен: Қандай әртіс!»,- деген сөздерді естігім келді. Сол уақытта ғана бар нәрсе өз орнын тапты», - деп еске алады актриса.

«Гамлетен» кейін Вертинская кеңестік киноның ең танымал актрисаларының қатарынан табылды. Б.В. Щукин атындағы театральді училищесінің студенті бола тұрып, Сергей Бондарчуктің «Соғыс және бейбітшілік» атты киноэпопеясындағы Лиза Болконскаяның рөлін алды. (1966—1967).

"...Режиссер Сергей Бондарчук «кішкене княгиня» трагикалық тұлғасы қалыптасқан өжет және күтпеген образдың трактовкасын ұсынды. Алыс емес, ақылды емес, шектелген әйел. Әсем, тамаша, тартымды. Мүмкін ол тірі болғанда, біз оны жақсы көрмеген болар ма едік. Ол Князь Андрейдің әйелі болатын, қалай онымен бірге? Олардың жолы бәрібір екі тарапқа кетер ме еді, олар әбден әр түрлі болатын. Бірақ Лиза қаза болды. Ал князь Андрейдің жүрегінде: : «Неге? Не үшін? Не үшін адам қаза болды?» деген мылқау трагикалық сұрау қалып қойды Менің ойымша Толстой бұл жерде біз әр уақытта жақынымыздың махаббатын сезінбейтін сол қатерлі қателіктен сақтандырмақ болады. «Соғыс және бейбітшілікте» ойнай жүріп, мен трагедияны ойнамай-ақ, трагикалық үнді образын сомдауға болатынын ұқтым."

А.Вертинская Лиза Болконская рөлі туралы. «Кеңестік және ресей киносының актерлері». Ең күрделі тапсырма - эпизодтық рөлді жарқын және есте қаларлықтай етуді – барлық киносыншылары көрсеткендей керемет күрделі гамманы, актерлік ішкі еркіндік пен экран алдындағы мінезінің табиғилығымен өткір мінез көрсетіп, жарқын орындап шықты.

Сілтемелер

Ортаққорда бұған қатысты медиа санаты бар: Anastasiya Vertinskaya

• Анастасия Вертинская. Энциклопедия «Кругосвет»
• Анастасия Вертинская. Биография на сайте «Актёры советского и российского кино»
• Анастасия Вертинская на сайте Кино-Театр.ру