Андамандықтар
Андамандықтар — Үндістандағы халық, Андаман аралдарының тұрғындары. Жалпы саны — 600 адам (2000). Солтүстік Андаман (Үлкен Андаман аралында) және оңтүстік Андаман (Кіші Андаман аралында) болып бөлінеді.[1]
| Андамандықтар | |
 | |
| Бүкіл халықтың саны | |
|---|---|
|
600 (2000) | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
| Тілдері | |
| Діні | |
|
дәстүрлі нанымдар | |
| Этникалық топтары | |
|
солтүстік андамандар, оңтүстік андамандар, |
Этнонимі
өңдеуАндамандықтар португалиялықтар тасымалдау кезінде кеме апатына ұшыраған африкалық құлдардың ұрпақтары деген гипотеза болды. Қазір бұл Азияның семанг пен аетаға қатысты ежелгі автохтонды популяциясының қалдықтары екені анықталды. Генетикалық зерттеулер андамандықтардың басқа халықтардан шамамен 30 000 жыл бұрын бөлінгенін көрсетті, сондай-ақ андамандықтар Африкадан Оңтүстік Азияға қоныстанудың бірінші толқынының ең көне генетикалық ұрпақтары екенін растады.[2]
Нәсілі
өңдеуЕртедегі меланезий нәсілінің үлкен аустралоидтар тобына жатады. Бойлары аласа (138-148 см шамасында). Терінің түсі қарадан қызыл-қоңырға дейін өзгереді.[3]
Тілі
өңдеуОлар диалектілерге бөлінген бірнеше тілде сөйлейді - беа, бажингдиджи, ерева, джирава, онге. Дж.Гринберг Андамандықтар тілінің папуас тілдерімен байланысы барлығын айтқан. Андаман тілдері ерекше. Тілдер солтүстік және оңтүстік андамандықтарға бөлінеді, олар өз кезегінде тағы бірнеше топқа бөлінеді. Андаман тілдерінің көпшілігі қазіргі уақытта «өлі» болып табылады.[4]
Діні
өңдеуДәстүрлі наным-сенімдер, табиғат рухтарына табыну, әсіресе муссон – Пугугу (Билику), сондай-ақ Томо батыр культі кеңінен таралған. Мұнда христиан шіркеуі де бар.[5]
Тарихы
өңдеу
18 ғасырдың аяғында андамандықтар аралын Ұлыбритания жаулап алды. 1857 — 59 ж. Үндістандағы көтеріліске қатысқандарды осында жер аударатын болды. Отаршылдық және жиі-жиі індетке айналған аурулар салдарынан андамандықтардың көбі қырылып, 5 мың адамнан 20 ғ-дың басында жүздеген ғана жан қалды. Үндістан тәуелсіздік алғаннан кейін Стрейт аралына көшіріліп, өздерінің ежелгі ғұрыптық мәдениетін біржола жоғалтты.[6]
Кәсібі
өңдеуАндамандықтардың ХХІ ғасырдағы өмірі осыдан он мыңдаған жылдар бұрын аралдарға келген ата-бабаларының өміріне ұқсайды. Олардың негізгі кәсібі аңшылық және терушілік. Қазіргі уақытта барлық Андамандықтарды орман және жағалаулық деп бөлуге болады. Орман Андамандықтары жабайы жануарларды, негізінен жабайы шошқаларды аулау және жеуге жарамды өсімдіктердің, жемістердің және балдың дәндері мен тамырларын жинау арқылы өмір сүреді. Жағалау тұрғындары балық аулаумен және теңіз тасбақасын аулаумен де айналысады. Аң аулаудың негізгі құралдары-садақ пен гарпун, жалғыз қолға үйретілген жануар-ит.
Барлық тайпалар мезгіл-мезгіл жаңа аумаққа көшіп отырады, ал жағалаудағы тайпалар тұрғылықты жерлерін жиі ауыстырады.[7]
Өмір салты
өңдеуАндамандықтар 30 адамға дейін шағын топтарда тұрады. Көшбасшылар лауазымының кейбір ұқсастықтары бар, дегенмен мүлдем басқа функцияларды орындады. Тайпааралық, руаралық байланыстар өте әлсіз, біртұтас рулық құрылым да жоқ. Сонымен қатар жеке меншік те жоқ. Андамандықтар арасында неке қию рәсімдері өте қарапайым. Үйлену туралы шешімді үлкен туыстар қабылдайды. Үйлену тойы күні күйеу жігіт орманға қашады. Туыстары оны ұстап алып, қайтып үйленуге көндіреді. Қайтып оралғанда, ол қалыңдықтың тізесіне отырады, содан кейін неке қиылды деп есептеледі. Сондай-ақ ерлі-зайыптылардың бірі қайтыс болғаннан кейін қайтадан некеге тұруға болады. Жерлеу рәсімдері де қарапайым. Марқұмды үш ай бойы арнайы платформаға қояды, содан кейін денесін немесе одан қалғандарын (платформамен бірге) жерлейді. Өлген балаларды үйдің еденінің астына жерлейді.[8]
Дәстүрлі баспаналары
өңдеу
Коммуналдық баспаналар - көптеген жылдар бойы пайдалануға арналған ең көне тұрғын үй түрі. Бұл іс жүзінде жойылғанымен, оның сипаттамалары мен фотосуреттері тұрғын үйдің осы түрінің жақында таралғанын көрсетеді.
Ең алдымен көзге түсетін нәрсе - қаңқасы екі немесе үш қатар орналасқан тіректерден тұратын биік шатыр төбесі. Бұл дөңгелек, біршама монументалды ғимарат, өз тұрғындарын қолайсыз ауа-райынан қорғай алады, бірақ ол тұтас бір ауылдың тұрғындарын орналастырғандықтан өте тар болды. Ішінде отбасылық бірлік пен басшыға арналған арнайы бөлме жоқ - оның дизайны қоғамның қауымдық, теңдік сипатын көрсетеді. Дәл осындай ежелгі коммуналдық үйде бүкіл дәстүрлі өмір салты дамыды.
Жеке ұйықтайтын орындар негізінен радиуста, үлкен ішкі шеңберде орналасқан, адамдар орталық тірекке қарап, аяқтарын сыртқы шеңберге қаратып ұйықтайды. Орталықта, шатырдың ең биік нүктесінің астында от үнемі жанып тұратын коммуналдық ошақ орналасқан. Онымен бірге жеке отбасылық ошақтар да болды.
Кейбір коммуналдық отбасылық үйлер (10 — нан 15-ке дейін) ашық орталық кеңістікте-би алаңында орналасқан. Мерекелеуге себеп болған кезде (сәтті аң, сәттілік жергілікті күнтізбе бойынша күн және т.б.) күн жалпы бимен және ұжымдық дастарханмен аяқталады.
Қысқа мерзімде пайдаланылған екінші типтегі үйлер әрқашан ауылдық пішінге ие. Алдыңғы жағынан биік көтеріліп, артқы жағында төмен салбырап тұратын еңіс төбесі жапырақтармен немесе шөптермен жабылған, типтік негрито тұрғын үйлеріне тән.[9]
Дәстүрлі киімдері
өңдеуЖұпыны киімі – белдік пен таңғыш, алжапқыш, әшекей бұйымдардың шағын жиынтығы – мұның бәрі өсімдік талшықтарынан, жапырақтардан, ағаш қабығынан жасалған. Көптеген тайпалар киімді мүлде пайдаланбайды, қажетті заттар ілінетін белбеумен шектеледі.
Өсімдік талшықтарынан жасалған қарапайым жіптер әшекей ретінде пайдаланылады, олар алқалар түрінде тағылады. Әшекейге қабықтар мен сүйектер материал ретінде де қызмет ете алады. Андамандардағы құстар әлемі әртүрлілігімен және жарқыраған қауырсындарымен ерекшеленседе, жергілікті тұрғындар құс қауырсындары сияқты әшекейлерді сирек пайдаланады.[10]
Дәстүрлі тағамдары
өңдеуАндамандықтар орманда өсетін жемістер, көкөністер, бал, жидектерді жинап қоректенеді. Сонымен қатар құс еті және көп мөлшерде теңіз өнімдерін тұтынады. Олардың сүйікті деликатестері – тасбақа еті.[11]
Фольклоры
өңдеуМузыкалық дәстүрлер бастама ғұрыптарымен, күнтізбелік және отбасылық рәсімдермен байланысты. Ерлер мен әйелдер әндерінің айырмашылығы тән. Музыкалық аспаптардың ішінде ең қарапайым идиофондар (соқпалы және шуыл) маңызды орын алады.
Негізгі ойын-сауық - би. Елер де, әйелдер де күн сайын дерлік билейді. Билер бір сарынды, музыкасыз, әнмен сүйемелденеді.[12]
Сілтеме
өңдеу
Ортаққорда бұған қатысты медиафайлдар бар: Андамандықтар
Дереккөздер
өңдеу- ↑ Андамандықтар. Тексерілді, 22 маусым 2024.
- ↑ Андамандықтар. Тексерілді, 23 маусым 2024.
- ↑ Андамандықтар. Тексерілді, 23 маусым 2024.
- ↑ Андамандықтар. Тексерілді, 23 маусым 2024.
- ↑ Андамандықтар. Тексерілді, 23 маусым 2024.
- ↑ Андамандықтар. Тексерілді, 23 маусым 2024.
- ↑ Андамандар - ең белгісіз рулардың бірі. Тексерілді, 23 маусым 2024.
- ↑ Андамандар – белгісіз тайпалардың бірі. Тексерілді, 23 маусым 2024.
- ↑ Андамандықтар. Тексерілді, 23 маусым 2024.
- ↑ Андаман аборигендері. Тексерілді, 23 маусым 2024.
- ↑ Таңғажайып келбеті бар жабайы адамдар. Тексерілді, 23 маусым 2024.
- ↑ Андамандықтар. Тексерілді, 23 маусым 2024.