Антропоморфизм

Антропоморфизм (грек. anthropos адам, тогрһе - форма, пішін) — адамзаттық, халықтық дүниетанымдағы жаратылыс иелерін (құдайды, періштелерді, мал-жан иелерін), табиғаттағы нәрселерді (ғарыштык, геогр. объектілерді, жан-жануарларды, өсімдіктерді, т.б.) адамға ұқсату құбылысы, өнердегі көркемдік әдіс. Антропоморфизм ежелгі дүниетаным мен ілкі санадан бастау алатын құбылысқа жатады. Ол байырғы мифологиялық және діни аңыздардан айқын байқалады. Антропоморфизм қазақ халқының арасында да кеңінен таралған. Адам кейпіндегі киік, жын, пері, дию, жезтырнақ, албасты, т.б. ұғымдар осының айғағы. Көшпелі қауым өздеріне бағыт-бағдар сілтеуші жұлдыздар (Темірқазық, Жетіқарақшы, Ақбозат пен Көкбозат, т.б.), желеп-жебеуші табиғат күштері (Жер Ана, Көк Тәңірі, Ай, Күн, т.б.), төрт түліктің иелері мен киелері (Қамбарата, Шопаната, Зеңгібаба, Ойсылқара) туралы түрлі аңыз-әңгімелер шығарған. "Жеке батыр", "Толағай", "Балқаш", "Қаратал" секілді атақоныс, мекенжай атауларына байланысты, байғыз, көкек, сауысқан, қарға, тасбақа, т.б. аң-құс, жан-жануарлар туралы аңыздар халықтың дүниетанымындағы Антропоморфизмге айқын мысалдар болып табылады. Қазіргі санада ол тілдік метафоралар мен көркем бейнелер арқылы сақталған (жарық дүние, мүлгіген табиғат, қатаң қыс, қу түлкі, т.б.). Поэзияда антропоморфтандырылған бейнелер басты көркемдік құралдардың біріне айналды.

Антропоморфтандыру (грек. antropos — адам және mоrphe — форма, пішім) — адамзаттық, халықтық дүниетанымдағы жаратылыс иелерін (құдайды, періштелерді, мал-жан иелерін), табиғаттағы нәрселерді (ғарыштық, геогр. объектілерді, жан-жануарларды, өсімдіктерді т.б.) адамға ұқсату құбылысы; өнердегі көркемдік әдіс. А. ежелгі дүниетаным мен ілкі санадан бастау алатын құбылысқа жатады. Ол байырғы мифол. және діни аңыздардан айқын байқалады. А. қазақ халқының арасында да кеңінен таралған. Адам кейпіндегі кісі киік, жын пері, дию, жезтырнақ, албасты т.б. ұғымдар осының айғағы. Көшпенді қауым өздеріне бағыт-бағдар сілтеуші жұлдыздар (Темір қазық, Жеті қарақшы, Ақбозат пен Көкбозат т.б.), желеп-жебеуші табиғат күштері (Жер ана, Көк тәңір, Ай, Күн т.б.) төрт түліктің иелері мен киелері (Қамбар ата, Шопан ата, Зеңгі-баба, Ойсыл қара) туралы түрлі аңыз-әңгімелер шығарған. “Жеке батыр”, “Толағай”, “Балқаш”, “Қаратал” секілді ата қоныс, мекен-жай атауларына байланысты, байғыз, көкек, сауысқан, қарға, тасбақа т.б. аң-құс, жан-жануарлар туралы аңыздар халықтың дүниетанымдағы А-ға айқын мысалдар болып табылады. Қазіргі санада ол тілдік метафоралар мен көркем бейнелер арқылы да сақталған (жарық дүние, мүлгіген табиғат, қатал қыс, қу түлкі т.т.). Поэзияда антропоморфтандырылған бейнелер басты көркемдік құралдардың біріне айналды. А-ды тек архаистік сананың қалдығы деп қарастырған дұрыс емес. Ол ғылым мен тех-ның озық салаларында да жиі көрініс табады (ойлайтын машина, есептеу тех-сы, ақылды робот т.т.).