Арго
Арго (фр. argot - жаргон) — жекелеген әлеуметтік топтардың, қоғамның басқаларға түсініксіз, өздері араласу үшін ойлап тапқан тілдері (мектеп аргосы, студенттік арго, карта ойнаушылар аргосы, ұрылар аргосы).[1] Жаргонның тағы да бір синоним түрі ол – арго. «Лингвистикалық терминдер сөздігінде» О.С. Ахманова аргоны «жаргонмен бірдей» деп қарастырып, басты айырмашылығы «арго» терминінде кемсіту, келеке ету жоқ деп көрсетті[2]. Ал «Лингвистикалық энциклопедиялық сөздікте» В.Н.Ярцева: «Терминологияда жаргонды көбіне арго және сленг терминдерімен ауыстырады» деп айтты [3]. М.А. Грачев бұл жөнінде басқаша пікірде: «Арго термині бір жағынан «жаргон» терминін қайталаса, екінші жағынан оның мағынасы басқа екендігін айтады, яғни арго бұл ұрылардың жаргоны» [4]. Бұл ғалымдардың айтуы бойынша бұл екі ұғым бір нәрсені білдереді, яғни жаргон мен аргоның бір-екі айырмашылығы болмаса екеуі де бір ұғым дегенге келтіріп тұр. Арго туралы өзіндік пікір қалыптастырған Ф.П. Сороколетовтің еңбегінде оған мынандай анықтама берген: «Арго құпия жасырын хабарларды жеткізу амалы болғандықтан, күнделікті ауызекі сөйлеу тіліне кең түрде ене алмайды»[5].
Осыдан арго ұғымының жаргоннан бөлек екенін түсінуге болады. Бұл біздің қазақ тіл білімінде де көтерілген мәселе. Ғ. Қалиев жаргон мен арго тек қана шағын әлеуметтік топтардың қажеттігінен туып, соларға қызмет ететіндігін, сонымен қатар олардың көп мағанын айтты. XIX-XX ғасырларда жаргондар халықтың сөйлеу тілінде өзекті болмаған, ал бүгінгі күні бұл сөздер біздің күнделікті сөйлеуімізде орын алады. Жалпы «арго» ұғымына келетін болсақ, бұл терминнің жаргонмен ұқсастығымен қоса айырмашылығы да бар. Өзінің еңбегінде Ғ.Қалиев осы екі терминнің ара жігін ашып берген: «Жаргон үстем таптың жоғарғы топтарына тән болса, арго әлеуметтік таптың төменгі топтарына тән. Арго жасырын әрекетті, құпия сырды бүркемелеу мақсатында туған. Сол үшін халық тіліндегі жалпыға түсінікті сөздер басқа мағынада әдейі бұрмаланған» деп көрсеткен [11,9]. Аргоға мысал ретінде ғалым Ғ.Мүсіреповтің «Оянған өлке» романындағы Сейіт пен Нәзікештің сөйлеуінен мынандай мысал келтірген:
« – Нафа-зыфы-кефеш мефен сефе-ніфің тіфі-ліфің-діфі дефе афа-лафа жүфір - сіфін дефе-сефең, мыфы-нафа кефе-лефе жафат-кафан құфыл - қыфын - сафарыфы – ныфы кыфы-мыфыз біфіт – тіфі дефеп қафай – тафар- шыфы.. – деді Сейіт..
Сейіттің әрбір дыбысты қарыптың артынан «фа», «фе» үндес бір буын қосып, жат-жаладан жасырғаны: – Назыкеш, мен сенің тілінді де ала жүрсін десең, мына келе жатқан құлқынсарыны қымыз бітті деп қайтаршы.. деген сөз еді.
– Өфе-тіфі-ріфік афайт дефей-сіфіз бефе? – Өтірік айт дейсіз бе?.. – деді Назыкеш» яғни қарап отырсақ бұл екі адамның арасындағы құпия тіл. [6]
Жалпы жаргон мен аргоның сипатын былай түсіндіреді:
1. Бұлар негізінде, тілде бар түбір не негіздерден жасалғанмен, фонетикалық, грамматикалық жүйесі жоқ жасанды сөздер.
2. Әлеуметтік топ адамдарын бірін-бірінен ерекшелейтін соларға ғана түсінікті қолданыстар. Мысалы, теміржол қызметкерлерінің арасындағы «дұшпандар» - «балалар мен жасөспірімдер» деген мағынаны білдіреді.
3. Балалардың ойын сөздері.
Құпия хабарларды жеткізуші құрал: дақ үстінде – ақы өз алдына бөлек деген мағынаны беріп құпиялық қызметті атқарып тұр [6]
Тағы қараныз:
өңдеуДереккөздер
өңдеу- ↑ Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Лингвистика / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын – Павлодар: «ЭКО» ҒӨФ. 2007. ISBN 9965-08-235-9
- ↑ Ахманова О.С. Словарь лингвистических терминов. – М.: УРСС, 1966. – 571 с.
- ↑ Ярцева В.Н. Лингвистический энциклопедический словарь – М.: Советская энциклопедия, 1990. – 684 с.
- ↑ Грачев М.А. Словарь тысячелетнего Русское арго: 27000 слов и выражений. – М., Издательство «Рипол-Классик». – 1120 с.
- ↑ Сулименова Э.Д. Словарь социолингвистическх терминов. – М.: Изд.: «Астрель», 2001. – 400 с.
- ↑ a b Қалиев Ғ. Қазақ диалектологиясының мәселесі. – Алматы, 1960. – 196 б.
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
| Бұл мақалада еш сурет жоқ.
Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|