Түрік тілі: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
ш Боттың үстегені: ace:Bahsa Tureuki |
Өңдеу түйіні жоқ |
||
50-жол:
|-
|}
[[Ерте орта ғасыр]] дәуірінде болған [[Түркі жорықтары]]ның кезінде түркі тілдерінде сөйлейтін халықтар бүкіл [[Орталық Азия]]ны түгел жайлап, [[Сібір]]ден [[Еуропа]]ға және [[Жерорта теңізі]]не дейінгі аралықты өздеріне қаратты. [[Оғыз түріктері]]не жататын [[Салжұқ әулеті|салжұқтар]] 11-ші ғасырда өздерінің тілі — [[Оғыз тілдері|оғыз түркі тілін]] [[Анатолия]]ға алып келді. Уақыт өте дәл осы тілден қазіргі түрік тілі өрбіп шықты.<ref name="Findley">Findley</ref> Дәл сол 11-ші ғасырда түркі тілдерінің алғашқы ғылыми зерттеушісі болып саналатын [[Махмуд Қашғари|Қашғарлы Махмуд]] түркі диалектілерінің толық сөздігін және олардың таралуын көрсететін картаны қамтитын «Диуани лұғати-түрк» атты еңбек жариялады. (Османлы түрікшесінде: ''Divânü Lügati't-Türk'').<ref name="Soucek">Soucek</ref>
Line 61 ⟶ 59:
=== Тіл реформасы және қазіргі түрік тілі ===
[[Сурет:Literacy-1924-Turkey.png| [[Түркия]]дағы тіл реформасына дейінгі сауаттылық деңгейі (1927). 1950 жылы сауаттылық деңгейі ерлер арасында 48.4%, әйелдер арасында 20.7%-ға дейін көтерілді..<ref name=popindex>{{cite journal |last=Taeuber|first=Irene B.|year=1958|month=April|title=Population and Modernization in Turkey|journal=Population Index|volume=24|issue=2|pages=110|id={{OCLC|41483131}}|accessdate=2007-04-27|url=http://links.jstor.org/sici?sici=0032-4701%28195804%2924%3A2%3C101%3APAMIT%3E2.0.CO%3B2-Z|laysummary=http://www.jstor.org/journals/00324701.html|laysource=JSTOR}}</ref>|thumb|right|250px]]
[[Түркия республикасы]]ның негізі қаланған соң және [[#Жазу жүйесі|жазу реформасы]] басталған соң 1932 жылы [[Ататүрік, Мұстафа Кәмәл|Мұстафа Кәмәл Ататүрік]]тің пәрменімен [[Түрік тілі қоғамы]] (TDK) ұйымы құрылды. Оның мақсаты ретінде түрік тілі бойынша зерттеулер жүргізу болып белгіленді. Жаңадан құрылған осы қоғамның қолға алған алғашқы істерінің бірі — араб және парсы тілдерінен кірген [[кірме сөздер]]ді түрік баламаларымен алмастыру болды.<ref>Мында: Lewis (2002) түрік тілінің реформасы туралы егжей-тегжейлі баяндалады.</ref> Баспасөзде кірме сөздердің қолданылуына толығымен тыйым салу арқылы қоғам тілден бірнеше жүз сөзді аластатты. Қоғамның түрік тіліне енгізген сөздердің көпшілігі [[Түркі тілдері|түркі]] түбірлеріне негізделген жаңа сөздер болса да, жаңадан енгізілген сөздердің кейбіреулері ғасырлар бұрын қолданыстан шығып қалған көне түркі сөздері болатын.<!-- <ref name="TDK History"/> -->
Тілдің осы кенет өзгеруінің арқасында Түркиядағы кәрі және жас буындардың сөз қорларының арасында айырмашылық пайда болды. Дүниеге 1940-шы жылдарға дейін аяқ басқан буындар араб және парсы сөздерін көбірек қолданатын болса, одан кейінгі буындар жаңадан енгізілген ұғымдарды пайдаланатын болды. Бір ерекше қызық жайт, Ататүріктің өзі 1927 жылы [[Түркияның Ұлы халық жиыны|Түркия парламенті]]нің алдында сөйлеген [[Нұтық|аса салтанатты сөзін]] Османлы мәнерінде сөйлеген, бірақ ол сөздің тілі қазіргі ұрпаққа түсініксіз болғаны сонша, оны үш рет: 1963, 1986 және 1995 жылдары қазіргі түрікшеге аудару керек болды.<ref>Алғашқы екі аударманы мына жерден көріңіз: Lewis (2002): 2-3. Үшінші аударманы мынадан көріңіз: {{cite web|author=Bedi Yazıcı|url=http://www.nutuk.org/|title=Nutuk: Özgün metin ve çeviri (Ататүріктің сөйлеген сөзі: түпнұсқа мәтіні және аудармасы)|accessdate=2007-09-28}}{{tr icon}}</ref> Адамның түрік тіліне деген көзқарасынан оның саяси көзқарасы да көрінеді: консервативті топтар күнделікті тілде ескірген сөздердің көбірек қолданылуын қолдайды.
Line 100 ⟶ 98:
Түрік тілі [[Түркия]]ның ресми тілі және [[Кипр]]дің ресми тілдерінің бірі. Ол Косоводағы [[Призрен аймағы]]нда ресми статусқа ие (бірақ басты емес). [[Македония республикасы]]ндағы бірнеше қалалық аумақтарда да түрік тілді жұртшылықтың шоғырлануы бойынша ресми статусқа ие.
== Түсініктемелер ==
<references/>
=== Уикимедия жобаларының түрік жарияланымдары ===
Line 111 ⟶ 110:
{{Turkic languages}}
{{Түркияға қатысты тақырыптар}}
[[Санат:Жалғамалы тілдер]]
| |||