|
[[File:VysokePece1.jpg|thumb|alt=A.| ''[[Металлургия]]''.]]
'''Металлургия''' (грек. ''metallurgeo'' – металл өңдеймін) –— ғылымның, техниканың, өнеркәсіптің кеннен немесе басқа да материалдардан металл алу процестерін, сондай-ақ [[ металл|металл]] қорытпаларға олардың химиялық құрамы мен құрылымын өзгерту арқылы қажетті қасиеттер беру процестерін қамтитын саласы. <br />▼=Металлургия=
▲'''Металлургия''' (грек. ''metallurgeo'' – металл өңдеймін) – ғылымның, техниканың, өнеркәсіптің кеннен немесе басқа да материалдардан металл алу процестерін, сондай-ақ [[металл|металл]] қорытпаларға олардың химиялық құрамы мен құрылымын өзгерту арқылы қажетті қасиеттер беру процестерін қамтитын саласы. <br />
== Өңдеу процестері ==
''Металлургияға'' кендерден металдарды ажыратып алуға дайындау мақсатымен [[кентастарды өңдеу|кентастарды өңдеу]] процестері (''уату, байыту, кесектеу'', т.б.);
*кентастардан және басқа материалдардан металды алу процестері, металдарды қажетсіз қоспалардан тазарту;
*металдар мен қорытпалар өндіру;
*металдарды термомеханикалық өңдеу;
*металдарды қысыммен және құймалап өңдеу;
* металл бұйымдардың бетін әрлеу не қорғау мақсатында басқа металл қабатымен қаптау;
*металл бұйымдардың беттеріне басқа металдар мен бейметалдарды диффузиялық енгізу жатады. <br /><br />
==Металлургия түрлері==
Түсті және қара метал, [[галлам|галламды]]ды, өте жоғары температурада (2000 – 20000 К) өтетін плазмалы және лазермен өңделетін метал болып ажыратылады; орындалатын процестерге байланысты [[пирометаллургия|пирометаллургия]] және [[гидрометаллургия|гидрометаллургияға]]ға бөлінеді. <br />
===Қара металлургия===
'''Қара металлургия''' –— Металлургияғаның ғылымы мен техникасының [[қара металдар|қара металдар]] өндіруде кен шикізатын қазып алудан бастап, оны өңдеп [[шойын|шойын]], [[ферроқорытпа|ферроқорытпа]], [[болат|болат]], [[илек|илек]], [[құбыр|құбыр]], [[рельс||рельс]], т.б. өнімдерді алуға дейін қамтитын саласы. <br />
Қазақстан қара металлургиясының байлығы мен болашағы – [[темір кендері|темір кендері]]. Оның негізгі қорлары ''Қостанай, Қарағанды'' және ''Жезқазған'' облыстарында шоғырланған. Қара металл шикізатының базасы [[Соколов-Сарыбай|Соколов-Сарыбай]] тау-кен байыту комбинаты мен [[Лисаковск|Лисаковск]] комбинатнда өндіріледі (жылына [[36 миллион|36 миллион]] тонна). <br />
===Түсті металлургия===
'''Түсті металлургия''' –— кен шикізаттарын өндіру мен өңдеуден бастап, дайын өнім алуға дейінгі түсті металдар мен олардың қорытпалары өндірісін қамтиды. Республикада түсті металлургия шикізатынан сирек және шашыраңқы металдарды ажыратып алу мәселесінен маңызды нәтижелер алынды (''[[Е.И. Пономарева|Е.И. Пономарева]], [[О.А. Сонгина|О.А. Сонгина]]''). Түсті металдардың вакуумдық металлургия саласы жақсы жолға қойылды ([[Р.А. Исакова|Р.А. Исакова]]).
===Галламды металлургия===
'''Галламды металлургия''' –— су ерітінділерінен галламдарды (галлийдің электрлік теріс зарядталған басқа металдармен сұйық қорытпасы) химиялық жолмен қалпына келтіру арқылы металдар мен олардың қосылыстарын алу процестерін зерттейді. Металлургияның бұл жаңа саласы дүние жүзінде алғаш рет [[Қазақстан|Қазақстанда]]да [[1960|1960]] жылдары ''[[В.Д. Пономарев|В.Д. Пономарев]], [[А.И. Зазубин|А.И. Зазубиннің]]нің'' басшылығымен жасалды. [[Алюминий|Алюминий]] галламындағы сілтілі ерітінділерден алынған галлийдің цементтелуін зерттеу жөнінде үлкен ғылыми жұмыстар жүргізілді (''[[Пономарев|Пономарев]], [[Е.А. Шалабина|Е.А. Шалабина]], [[Т.Д. Остапенко|Т.Д. Остапенко]]''). Металлургияның бұл әдісі көптеген шет елдерде ([[АҚШ|АҚШ]], [[Канада|Канада]], [[Жапония|Жапония]], т.б.) патенттелді. [[Плазма|Плазма]] металл бетін тазалауда және әр түрлі беттерді металмен қаптау технологиясында, [[термоядролық зерттеу|термоядролық зерттеулерде]]лерде, плазма химиясында, т.б. қолданылады. Плазма металлургияда қиын балқитын металдар мен олардың қосылыстарын алуда аса қажет. Оның артықшылықтары – түсті және сирек кездесетін металдарды алу кезінде жоғары температура ([[10000 – 20000|10000 – 20000]] К-ге дейін) алуға және газды ортаның құрамын басқаруға мүмкіндік береді; қыздыру мен балқыту плазмалық доға арқылы жүзеге асырылады. Қазақстанда металлургия саласы бойынша “[[Металлургия және кен байыту институты|Металлургия және кен байыту институты]]”, Химия-металлургия институты, ''[[ҚазақӨТУ|ҚазақӨТУ]]'' нәтижелі табыстарға қол жеткізіп келеді. Металлургия ғылымының дамуына өз үлестерін қосқан қазақстандық ғалымдар: ''[[Х.К. Аветисян|Х.К. Аветисян]], [[Е.А. Букетов|Е.А. Букетов]], [[А.Қонаев|А.Қонаев]], [[В.В. Михайлов|В.В. Михайлов]], [[И.Онаев|И.Онаев]], [[В.Д. Пономарев|В.Д. Пономарев]], [[М.А. Соколов|М.А. Соколов]], [[А.Л. Цефт|А.Л. Цефт]],[[Б.Бейсембаев|Б.Бейсембаев]], [[А.И. Зазубин|А.И. Зазубин]], [[С.Қожахметов|С.Қожахметов]], [[Р.А. Исакова|Р.А. Исакова]], [[Е.И. Пономарева|Е.И. Пономарева]], [[Л.П. Ни|Л.П. Ни]]'', ''т.б.'' <ref name="Source 1">[[Қазақ Энциклопедиясы]]</ref>
==Пайдаланған әдебиеттер==
*[[Қазақ энциклопедиясы|Қазақ энциклопедиясы]]
Кунаев А., Кожахметов С., Онаев И., Тонконогий А.В., Циклонная плавка, А.-А., 1974; Бейсембаев Б., Конаев А., Кенжалиев Б., Теория и практика кучного выщелачивания меди, А., 1998; Қайыпов С., [[Қазақстанның минералдық шикізат байлықтары|Қазақстанның минералдық шикізат байлықтары]], [[Павлодар|Павлодар]], [[1999|1999]].<ref name="Source 1">[[Қазақ Энциклопедиясы]]</ref>
==Пайдаланылған cілтемелер== ▼
▲== Пайдаланылған cілтемелер ==
<references/>
{{wikify}}
[[Санат: ғылымҒылым]]
| 