Сауыр-Тарбағатай: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

[[Жайсан]] көліне жақын жатқан [[Сауыр]] таулары [[Қытай|Қытайдан]]дан, [[Улюнгур]] көлінің батыс жағынан басталып, терең тілімделген үлкен қазаншұңқырды жағалай шығыстан батысқа қарай созылады. Қазаншұңқырдың оңтүстік беті - [[Қоңыр]] тауы [[Қытай]] жерінде. Қазаншұңқыр кезінде тектоникалық қозғалыстардан пайда болған. Ол [[Жайсан]] көлінің оңтүстік шығысында орналасқан [[Шілікті]] қазаншұңқырымен жалғасады. Сауыр жотасының солтүстік етегі [[Жайсан]] көлі мен Қара Ертіспен бітеді, оңтүстік беті Шілікті даласына тіреледі. Сауыр сияқты [[Тарбағатай|Тарбағатайдың]]дың да [[Қазақстан|Қазақстанға]]ға батыс бөлігі (Хабарасу асуынан [[Аягөз]] өзенінің аңғарына дейін) ғана кіреді. Шығыс бөлігінің оңтүстік беткейі Сауырмен жалғасқан жерінен Хабарасуға дейін [[Қытай]] жеріне қарайды. Таудың жалпы ұзындығы 300 км, ені 30-50 км. Батысында ол [[Шыңғыстау|Шыңғыстаумен]]мен (ұзындығы 250 км) жалғасады. [[Тарбағатай]] (Барқытбел) бірнеше аласа таулар түрінде Сауырмен іргелес созылып жатыр. Олардың арасын [[Қандысу]], [[Жоғарғы Еміл]] ([[Қытай]] жерінде) өзендері бөліп жатады.

Сауыр жотасы - аталған тау жүйесінің биік бөлігі. Оның ең биік нүктесі - [[Мүзтау]] (3816 м). Жотаның [[ҚазакстанҚазақстан]] жеріндегі ұзындығы 60-65 км. Батысқа қарай ол аласарып, [[Маңырақ]] жотасына ұласады. [[Жайсан|Жайсанның]]ның ойпатты даласында Сауыр мен Маңырақ биік көрініп, алыстан көзге түседі. Сауырдың солтүстік беткейі өзінің құрылымы жағынан [[Алтай|Алтайды]]ды еске түсіреді. Оңтүстік беткейі кұз жар-тасты, Орта Азия тауларына ұқсайды. Мұндағы мәңгі қар жататын белдеу 3300 м биіктікте. Мұзтауда мұздықтар (ең үлкені 4 - 5 км²) бар.

отырады. Ал оның оңтүстік беткейінде әктас көп ұшырасады. Сауырдағы жоқ [[гранит|граниттер]]тер Тарбағатайдың суайрығында салыстырмалы түрде жиі кездеседі.

Сауыр-Тарбағатай - қатпарланған таулы өлке. Оның негізгі құрылымы жоғарғы [[палеозой|палеозойда]]да [[герцин]] катпарлануы кезінде қалыптасқан. Ол [[Альпі]] тау көтерілу кезінде жаңғырып қайта көтерілген. Бұл ауданның қазіргі жер бедерінің қалыптасуына ерте замандардағы мұз басу, ағын сулардың [[эрозия|эрозиялық]]лық әрекеті және кейінгі тектоникалық процестер әсер еткен. Бұл жерде жер сілкіну әлі де болып тұрады. 1990 жылы [[Жайсан|Жайсандағы]]дағы жер сілкіну шаруашылыққа бірсыпыра зиян әкелді. Сауыр тауында Кендірлік көмір кені ашылып жанғыш тақтатастың мол коры табылған. Мұнай қабаттарына барлау жасалды.

Сауыр-Тарбағатай өңірі климаты жағынан Оңтүстік [[Алтай|Алтайға]]ға ұқсайды. Климаты континентті. [[Алтай|Алтайға]]ға қарағанда жауын-шашыны аздау. Табиғи ерекшеліктері мен климаты жағынан ол [[Оңтүстік Сібір]] мен [[Орта Азия]] тауларының аралығындағы өтпелі аймақ тәрізді. Қаңтардағы ауаның орташа температурасы -20°С, шілдеде 22°С. Кейде өзгеріп тұрады. Жауын-шашын мөлшері 350-500 мм, тау іші ылғалды, жазыққа карай қуаңдау.

Таудан басталатын өзендер көп. [[Жарма]], [[Қайыңдысу]], [[Көкпекті]] сияқты өзендер кезінде [[Жайсан]] көліне құйған. Қазір көлге жетпейді. Сол сиякты [[Қарабұлақ]], [[Жетіарал]], [[Қарабұға]], [[Базар]] өзендері тау арасында ғана ағып, қырға шыққан соң тартылып қалады. Тарбағатайдың оңтүстік беткейінде ағатын [[Ұржар]], [[Қатынсу]], [[Емел]] өзендері [[Алакөл|Алакөлге]]ге құяды. [[Аягөз]] өзені [[Балкаш]] көліне жетеді.

[[Алтай]] мен [[Тянь-Шань|Тянь-Шаньның]]ның аралық ауданын кұрайды. Оны

[[аламан]] мекендейді. Бұл жерде «[[ҚазакстанныңҚазақстанның Қызыл кітап|ҚазакстанныңҚазақстанның Қызыл кітабына]]» енген [[жолақты қарашүбар жылан]], [[ақбас тырна]], [[дуадақ]], [[қарабауыр бұлдырық]], [[ұлар]], [[бүркіт]], [[лашын]], [[ителгі]], [[үкі]] және т.б. ұшырасады.