Уақыт: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

|}

<!-- END common units of time table -->

 

'''Уақыт''' - [[оқиға]]ның ұзақтығы және тізбектілігін сипаттайтын [[физика]]ның негізгі түсініктерінің бірі.<ref>Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Механика / Жалпы редакциясын баскарған э.ғ.д., профессор Е. Арын - Павлодар : «ЭКО»ҒӨФ. 2007.-29 1 б. ISBN 9965-08-234-0</ref>

Философтар арасында екі түрлі уақытқа деген көзқарас бар. Біріншісіне сәйкес уақыт — [[ғалам]] құрылымының іргелі бөлігі, оқиғалардың қатар-қатар жүруінің өлшемі. Бұл сэр [[Ньютон,Исаак|Исаак Ньютон]] жататын реалистік көзқарас, сондықтан бұны Ньютондық уақыт деп те атайды. Бұған қарсы көзқарасқа сәйкес уақыт — адамзат соның көмегімен оқиғаларды реттеп, салыстыратын, интеллектуалды құрылымның (кеңістіктік пен [[сан]]дармен қатар) іргелі мүшесі. [[Лейбниц,Готфрид|Готфрид Лейбниц]] пен [[Кант,Иммануел|Иммануел Кант]] дәстүрі болатын осы екінші көзқарасқа сәйкес уақыт «арқылы өтетін» «ағатын» затқа жатпайды, немесе оқиғаларға ыдыс бола алмайды, және өзі өлшене алмайды.

 

 

== Әлемдік уақыт ==

Тежелу уақыты - тежеубаспасына (немесе иінге) басу уакытынан бастап, тежегіш күшінің әсерінен тежегіш күшінің толығымен жойылуына немесе көлік құралының тоқталуына дейінгі уақыт.

== Уақыт өлшем бірліктері ==

колданылады.<br />

Уақыттың негізгі бірліктері — астрономиялык бакылау бойынша анықталған [[тәулік]], ай және жыл. Бұлардың алғашқысы [[Күн Мен Түннің Теңелуі|күн мен түннің]] алмасуына, екіншісі [[Ай]] жүзініц (фазасының) өзгеруіне, ал соңғысы [[жыл]] [[маусым]]дарының ретті түрде алмасуына байланысты.

орташа тәулігі пайдаланылады.<br />

''Орташа [[күн]] тәулігі ретінде аспан экваторы бойымен бірқалыпты қозғала отырып, бір жылда толық айналым жасайтың жорамал

[[Күн]] тәулігінің [[бас]]ы [[түн]] ортасынан, яғни Күннің төменгі [[шарықтау]]ынан басталады.''

[[Гринвич обсерваториясы]] ([[Ұлыбритания]]да) орналасқан [[меридиан]]

нөлінші меридиан ретінде кабылданған және ол белдеу нөлінші сағаттық белдеу болып табылады. Гринвич меридианындағы

кабылданган. 1-сағаттық белдеудің (п = 1) орталык меридианы [[Гринвич]] меридианынан 15° шығысқа карай орналаскан. Баска

[[сағат]] белдеулерінің де бастапқы меридиандары осылай аныкталады.

4- және 5-сағаттык белдеу әтеді.

156 Бүкіләлемдік уақытты (Т₀) және берілген орынның белдеуінің реттік санын (п) біле отырып белдеулік уакытты табу оңай:

<center>'''Т_n = Т₀ + n'''</center>

 

[[Алматы]] және [[Астана]] уакыты (5 сағаттық белдеу) бүкіләлемдік уақыттан 6 caғат алда.

<center>'''Т₅ = Т₀ + (n + 1) = Т₀ + 6 caғат'''</center>

Географиялық бойлығы X болатын орындағы Т. жергілікті орташа күн уақыты бүкіләлемдік уақытқа сол бойлыктың уақыт

бірлігіндегі мәнін косу арқылы анықталады: Т. = Т₀ + X.

Кез келген жұлдызды таңдап алып, оның аспандағы орнын Жердегі козғалмайтын бір нәрсе ([[үй бұрыш]]ы, бағана) көмегімен белгілеп алайык. Сол жұлдыз нақ

сол орынға 23 сағ 56 мин өткенде қайтып оралады. Осылайша жұлдыздарға қатысты өлшенетін тәулік жұлдыздың [[тәулік]] деп аталады. Дәл айтсақ, щлдыздыц тәулік—күн. мен тщнің теңелу 1 нцктесінің қатарынан екі рет жогары ишръщтауына қажет уақыт мөлшері. Ал 4 мин қайда кетті? Жердің Күнді айнала қозғалуы себебі күннің аспандағы орны Жер бетіндегі бақылаушыға

Жұлдыздарға катысты тәулігіне аспан сферасының айналу бағытына карама-карсы бағытта 1°-қа ығысып отырады. Оны "қуып жету" үшін Жерге осы 4 мин қажет. Сонымен, Жердің өз осінен айналып шығуына 23 car 56 мин уақыт кетеді. Ал 24 car осы

айналыстың Күнге катысты уақыты. [[Адам]] [[Күн]] сағаты бойынша өмір сүреді, жұмыс жасайды. Ал астрономдар өз бақылау жұмыстарын ұйымдастыруда Жұлдыз уақытын қолданады.<br />

''Демек, кез келген мезетте берілген орындағы жұлдыздың уақыттың мәні осы кезде жоғарғы шарықтауда ориаласқан.

жұлдыздың тура көтерілу координатасының мәніне тең.''

 

{{Link FA|la}}

[[af:Tyd]]

[[am:ጊዜ]]