Арал ауданы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

'''Арал ауданы ''' – [[Қызылорда облысы|Қызылорда облысындағы]]ндағы әкімшілік бөлінісі 1938 ж. ұйымдастырылған. Аудандағы 58 елді мекен, 1 қалалық, 2 кенттік, 14 ауылдық округке біріктірілген. Аудан орталығы – [[Арал]] қаласы Жер аумағы 55,1 мың км2км². Тұрғыны 70,8 мың адам, орташа тығыздығы 1 км2км²-ге 1,2 адамнан келеді (2006). Арал ауданы облыстың солтүстік-батыс бөлігінде, шөлейт белдемде орналасқан. Аудан жерінің ең биік жері – Шевченко шығанағынан солтүстік-батыста жатқан тау (324 м).

Ауданның халқы көпұлтты. Мұнда 20-дан астам ұлт өкілдері тұрады. Халқының 99%-ын қазақтар құрайды. Одан басқа мұнда орыс, украин, кәріс, өзбек, т.б. ұлт өкілдері тұрады. Халықтың басым бөлігі Сыр өзеннің атырауында және Орынбор – Ташкент т.ж. бойында қоныстанған. Тұрғындарының 1 км2км²-ге шаққандағы орташа тығызд. 6,2 адамнан келеді.

Аудан жерінде өсімдіктерден [[жусан]], [[селеу]], [[жыңғыл]], [[сексеуіл]], [[жиде]], [[жыңғыл]], [[қамыс]], т.б. өседі. Жануарлар дүниесінен құм [[қоян|қояны]]ы, [[сарышұнақ]], [[қосаяқ]], [[түлкі]], [[қасқыр]], [[қарақұйрық]] мекендейді. Жан-жануарлары зоогеография тұрғыдан Жерортатеңізі облысы, Иран-Тұран провинциясының Тұран округіне қарайды. Мұнда, негізінен, ақ бөкен, құм қояны, қарсақ, борсық, қамыс мысығы (мәлін) дала тышқандарының бірнеше түрлері мекендейді. Өзен-көлдерінде қаз, үйректердің бірнеше түрі мен туыстары, т.б. құстар ұя салады, кейбіреулері жыл бойы Сыр бойы мен теңіз жағалауында қалады. Ауданның өзен-көлдері балыққа бай.

Аудан негізінен қаракөл қойын, ірі қара жылқы және түйе өсіруге маманданған. Қазір бұрынғы кеңшарлар негізінде ұжымдық шаруашылықтар мен шаруа қожалықтары ұйымдастырылған. Аудан арқылы Орынбор – Ташкент темір жолы, Қызылорда – Ақтөбе автомобиль жолдары өтеді. Арал ауданы елімізге балық аулау және өңдеумен танымал. Теңіз жағалауындағы елді мекендердің негізгі кәсіпшілігі – балық аулау болып саналады. Кейінгі 20 жыл ішінде [[Арал теңізі]]нің тартылуына байланысты балық ш. да біршама азайды. Ауданда өнеркәсіп біршама дамыған. Бұрынғы кәсіпорындар мен мекемелер, өндіріс орындары нарық экономикасына өтуіне байланысты жекешелендірілді. Олардың негізінде аудан аумағында 300-ге жуық шаруашылық нысандары ұйымдастырылды (2001). Салалық қатыстығына қарай а. ш-нда, орман ш-нда және аңшылық бағытында 19 нысан, балық аулау ш-нда 37, кен өндіруде 1, өңдеу өнеркәсібінде 13, электр энергиясын өндіру және оны тарату, газ және су мекемелерінде 7, құрылыста 11, сауда, автомоб. жөндеу және үйге пайдаланылатын бұйымдар жасау мекемелері 31, көлік және байланыс мекемелері 11, қаржылық іспен айналысатын мекемелер 2, мемлекет басқару мекемелері 39, білім саласында 36, денсаулық сақтау және әлеум. қызмет көрсетуде 27, басқа да коммунальдық, әлеум. және қоғамдық ұйымдар саны 51 (2001). Ірі өнеркәсіп кәсіпорындарына «Аралтұз», АҚ, Вагон жөндеу зауыты, Сексеуілді локомотив жөндеу зауыты, «Қамыстыбас» балық питомнигі т.б. жатады. Ауданда 1995 жылға дейін 25 ұжымшар, 16 балық зауыты, балық қабылдайтын 75 пункт, механикаландырылған 4 машина ст-сы болған. Жылына 500 т балық ауланып отырған. Еділ жағалауы өңіріне қуаңшылық пен аштық жылдарында (1930 – 40) Арал өңірінен 14 вагон балық жөнелтілген. Арал т. суының тартылуы және еліміздің нарық экономикасына өтуіне байланысты ауданның ауыл шаруашылық біршама өзгерістерге ұшырады. Қазір аудандағы а. ш-на пайдаланылатын жердің аум. 12,93 мың км2км², оның ішінде ерекше қорғалатын жердің аум. 167,9 км2км² (Барсакелмес қорығы), орман қорының аум. 6,37 мың км2км², су қоры 22,3 мың км2км², мемлекет жер қоры 10,86 мың км2км². Ауданда 2001 жылдың басында а. ш-нда 101 агроқұрылым болды. Оның ішінде 4 ЖШС, 2 АҚ, 5 ӨК, 90 шаруа қожалығы болды. А. ш-на жарамды жердің аум. 2,03 млн. га, оның ішінде жыртылған жері 619 га, тыңайған жер 2715 га, шабындық 9442 га, жайылымы 2,02 млн. га, бау-бақша 357 га. Аудан бойында 2000 ж. 930 т күріш жиналды. Ірі қара малдың саны 21,14 мың бас, қой мен ешкі 90,33 мың бас, жылқы 11,7 мың бас, түйе 13,3 мың бас болды. Шағын кәсіпкерлік саласында (жалпы саны 98) 2001 жылдың басында заңды тұлғалар бойынша өнеркәсіп саласында 5, балық ш-нда 31, а. ш-нда 13, құрылыста 2, көлік және байланыста 2, саудада 23, басқа шаруашылық нысандарының саны 22.

Оңтүстік бөлігін түгелдей [[Арал теңізі]] алып жатыр. Аудан батысы мен солтігінде Ақтөбе облысының Шалқар және Ырғыз аудандарымен, солтүстік-шығысында [[Қарағанды облысы|Қарағанды облысының]]ның [[Ұлытау ауданы|Ұлытау ауданымен]]мен, оңтүстік-шығысында Қызылорда облысының [[Қазалы ауданы|Қазалы ауданымен]]мен, оңтүстігінде [[Қарақалпақстан|Қарақалпақстанмен]]мен шектеседі. [[Тұран ойпаты|Тұран ойпатында]]нда орналасқан аудан батыста Үлкен және Кіші Борсық құмдары, солтүстік-шығысын [[Баршақұм]], шығысын Арал [[Қарақұм|Қарақұмы]]ы алып жатыр. Арал теңізі жағалауында [[Көкарал]], [[Көктырнақ]], [[Барсакелмес]], [[Шұбартарауыз]], [[Құланды]] түбектері, Чернышев, Тұщыбас, [[Шевченко шығанағы|Шевченко]], [[Бутаков шығанағы|Бутаков]] [[шығанақ|шығанақтары]]тары және Берг мойнағы орналасқан. [[Қарашоқы]] (283 м), [[Алтыншоқы]] су (209 – 247 м аралығында), т.б. таулар кездеседі.