Арктика: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
ш Боттың түзеткені: ang:Norða |
ш Боттың үстегені: vi:Vùng Bắc Cực; косметические изменения |
||
1-жол:
[[
[[
'''Арктика''' – ({{lang-el|ἄρκτος}} — солтүстік) [[Еуразия]] және [[Солтүстік Америка]] құрлықтарының солтүстік шетін, [[Солтүстік Мұзды мұхит]]ты аралдарымен қоса түгел қамтитын жер шарының солтүстік полюс аймағы. Ол сондай-ақ [[Атлант мұхиты]] мен [[Тынық мұхит]]тың іргелес бөліктерін де қамтиды. Ауданы 27 млн. км<sup>2</sup>, оның 15 млн. км<sup>2</sup>-і мұхит суы. Арктиканың құрамына [[Ресей|Ресей
== Геологиялық құрылымы ==
Арктика, негізінен, ежелгі кристалды қалқандар мен платформалардан, қатпарлы құрылымдардан (палеозойлық, мезозойлық, альпілік) тұрады. Плиоцен дәуірінде жүрген төмен түсу процестері нәтижесінде Солтүстік Мұзды мұхиттың басты қазан шұңқырлары қалыптасқан. Төрттік кезеңде жанартаулық және мұздану процестері жүрген.
== Жер бедері ==
Арктиканың еуразиялық бөлігінде ойпатты жазықтар көп ұшырасады. Таулы бөліктері Бырранга, [[Орал]] тауының солтүстігінен тұрады. Америкалық бөлігінде аласа төбелі таулы үстірттер (200-400 м) мол. Арктикадағы барлық аралдар құрлықтық типке жатады және олардағы жер бедері таулы болып келеді. Арктиканың биік бөлігі – Гренландия аралының шығысындағы [[Гуньберн тауы]] (3700 м), судағы ең терең жері 5220 м, ең ірі су асты жотасы – Канада – Сібір және Гренландия – Еуропа қазаншұңқырлары аралығындағы Ломоносов жотасы. Кен байлықтарынан тас және қоңыр көмір, лигнит, ас тұзы, түсті және сирек металдар, сонымен қатар оптикалық шикізат кездеседі.
== Климаты ==
Климатының негізгі ерекшелігі – жыл бойы төмен температураның басым болуы. Қаңтар айының температурасы Атлант маңы секторының оңтүстігінде -3˚С, орталық бөлігінде -40˚С, шілдеде оңтүстігінде 10˚С, орталығында 0˚С. Жаз бен күзде циклондық әрекет байқалады. Оңтүстігінде күшті желдер (жылдамдығы 15 м/с) жиі соғады. Ауаның ылғалдылығы төмен, жауын-шашые төменгі ендіктерден келетін ауа массасының ықпалынан жауады: жылына оның ортаңғы бөліктерінде 75-100 мм, оңтүстігінде 300-400 мм шамасында қар күйінде ылғал түседі. Күндерін көбіне тұман басып, бұлт торлап тұрады.
== Табиғаты ==
[[
Құрлықтық бөлігін көптеген өзендер кесіп өтеді. Олар 8-10 ай бойы қатып жатады.Iрі өзендері: Лена, Индигирка, Макензи. Тундра белдемінде көлдер көп. Iрісі – Таймыр көлі. Қатаң климат әсерінен мұхит суларының температурасы төмен болып келеді. Жоғарғы қабаттың (100-250 м дейін) температурасы жыл бойы -1˚С. Суының тұздылығы 30%. Арктиканың сулы бөлігінің көпшілігін жыл бойы қалқыма мұздықтар жапқан. Өсімдіктер аз. Солтүстігінде қына, оңтүстігінде ярусты өсімдіктер өседі. Планктонның түрлері күшті дамыған. Жануарлардан: ірі сүтқоректілер (ақ аю, морж, итбалық), құстар (мамыққаз, үйректер) мекендейді. Балықтарының (майшабақ, пикша, табан) кәсіптік маңызы зор. Арктиканы игеруде Солтүстік теңіз жолы үлкен рөл атқарады.
== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://animaldiversity.ummz.umich.edu/site/accounts/information/Ovibos_moschatus.html Ellis, E. ''Ovibos moschatus''.]
* [http://www.uaf.edu/lars/index.html Robert G. White Large Animal Research Station] at the [[University of Alaska Fairbanks]]
* [http://www.alaskazoo.org/willowcrest/muskoxhome.htm Alaska Zoo]
* [http://www.uwcc.wisc.edu/info/farmer/pre2001/030400k1.html Alex Trebek and John Teal's Reintroduction of Muskox to Alaska]
* [http://www.staff.uni-marburg.de/~meyerj/Ms%20Ovibos%20moschatus.pdf Jork Meyer, "Sex ratio in muskox skulls (Ovibos moschatus) found at East Greenland" (Geschlechterverhältnis bei Schädeln des Moschusochsen (Ovibos moschatus) in Ostgrönland)] ''Beiträge zur Jagd- und Wildtierforschung'' 29 (2004): 187-192.
* [[:s:The New Student's Reference Work/Musk-Ox|The New Student's Reference Work/Musk-Ox]]
[[Санат:География]]
Line 86 ⟶ 85:
[[uk:Арктика]]
[[ur:آرکٹک]]
[[vi:Vùng Bắc Cực]]
[[wo:Goxub Dottub Bëj-gànnaar]]
[[yi:ארקטיק]]
| |||