|
[[Сурет:Acetylene 8164.JPG|thumb|Ацителен]]
[[Сурет:Acetylene-2D.svg|thumb|Ацителен формуласы]]
'''Ацетилен''',(латынша acetum — сірке және грек. nyle — [[ағаш]], [[орман]], зат), CH—CH — түссіз газ, қайнау [[температура|температурасы]] — 83,80С8 °С, тығыздығы 1,0896 г/л. Оны 1836 жылы ағылшын химигі Э. Дэви ашқан, 1862 жылы [[француз]] химигі Бертоле синтездеп алған. Ацетилен сутегісінің қышқылдық қасиеті болғандықтан сілтілік металдармен ацетиленидтер түзеді, ал -электрондар бұлтының қатысуы арқылы әр түрлі элементтермен комплекстер құрайды. АцителенгеАцетиленге қосылу реакциясы тән. Ол екі сатыда жүреді: алдымен этилен, одан кейін алкан туындылары түзіледі. АцителендіАцетиленді галогендеу реакциясы тетрахлорэтилен, трихлорэтилен, винилхлорид т.б. галогенді туындылар өндіруде қолданылады. Ацетилен әр түрлі катализаторлар көмегімен сумен әрекеттесіп сірке алдегидін түзеді. АцителенгеАцетиленге [[спирт]] қосу арқылы әр түрлі бағалы полимерлер және сополимерлер алу үшін қолданылатын мономерлер өндіріледі. Ацетиленді ĕ-пирролидонға қосқанда N-винилпирролидон, ал оны полимерлеу арқылы жасанды қанның негізін құрайтын зат алынады. АцителенніңАцетиленнің карбонилді қосылыстармен әрекеттесуінен ацетиленді [[спирт]]тер, ал олардан әр түрлі биология активті және микроэлектроникаға қажетті заттар өндіріледі. Ацетиленнің циан қышқылымен әрекеттесуінен акрилонитрил, ал көміртек тотығымен, [[спирт]]термен не аминмен әрекеттесуінен акрил қышқылының эфирлері мен амиді түзіледі. Бұлар өте құнды полимерлер алуға жұмсалатын мономерлер. АцителенАцетилен кальций карбидін сумен өңдегенде алынады. АцителендіАцетиленді табиғи газды электрокрекингтеу, термототықтыру крекингі, пиролиздеу арқылы және плазмохимиялық жолмен де өндіреді. АцителенАцетилен 5000С5000°С температурада немесе 0,2 МПа қысымда жарылғыш келеді. Басқа газдармен араластырса ([[азот]], [[метан]], [[пропан]] т.б.) жарылу қаупі азаяды. АцителендіАцетиленді инертті кеуек заттармен толтырылған (ағаш көмірі) болат баллондарда, ацетондағы ерітінді түрінде 1,5 — 2,5 МПа қысымда сақтайды және тасымалдайды. <ref>Қазақ Энциклопедиясы, 1 том</ref> Молекулаларында бір және екі қос байланысы бар көмірсутектерден басқа да қанықпаған көмірсутектер болады. Қарапайым өкілі ацетилен болып табылатын тағы бір қосылыстар тобы болады.
Ацетиленнің құрылысы. Ацетилен қатарындағы бірінші мүше түссіз газ, суда аздап ериді. . Ацетилен молекуласының құрылысын зерттеу, көміртегі және сутегі атомдарының бәрі бір түзу сызық бойына орналасқанын көрсетеді, молекула сызықтық құрылысты болады. Жүйелеу [[номенклатура]]сына сәйкес, үш байланысты көмірсутектер атаулары өздеріне сәйкес қаныққан көмірсутектердегі '''–ан''' жұрнағын '''–ин''' жұрнағына алмастыру арқылы шығады. Ацетилен көмірсутектерінің изомері бутиннен басталады.
[[Химия]]лық қасиеттері. Осы қатардағы көмірсутектердің қасиеттерін практикалық маңызы зор ацетилен мысалында қарастырамыз.
Ацетиленнің [[метан]]нан және [[этилен]]нен айырмашылығы – ол [[күйе]]лі жалын шығарып жанады. Ацетиленнің қанықпаған қосылыс екенін анықтау үшін ацетилен толтырылған [[цилиндр]]ге калий [[пермаганат]]ы ерітіндісін құямыз. Ерітінді тез түссізденеді. Сөйтіп, этилен сияқты, ацетилен де оңай тотығады.
'''АцетилинніңАцетиленнің қолданылуы.''' Молекуласында үш байланысы бар көмірсутектерден ең көп қолданылатыны – ацетилен.
Осыдан аз – ақ бұрын ацетилен металл пісіру және кесу үшін жанғыш зат ретінде ғана пайдаланылатын. Қазір ол әр түрлі органикалық қосылыстарды синтездеу үшін көбірек қолданылады.
==Пайдаланған әдебиеттер==
|
