Үндістер: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
ш r2.7.2) (бот изменил: no:Indianere на no:Amerikanske urfolk og stammefolk
ш clean up, replaced: обл. → облысы (3) using AWB
14-жол:
 
Отаршылдық қарсаңында Америкада бірнеше тарихи-мәдени облыстар қалыптасты.
* Теңіз аңшыларының Арктик. облысы ([[эскимос|эскимостар]]тар, [[алеут|алеуттер]]тер).
* Солтүстік Американың солтүстік-батыс жағалауы — маманданған балық кәсіпшілігі мен теңіз аңшылығының обл.облысы (хайда, тлинкиттер, вакаштар, селистер, т.б.).
* Калифорнияда — аңшы-балықшылар обл.облысы
* Канаданың солтүстік және [[Аляска|Алясканың]]ның ішкі бөлігі — [[Алгонкин]] мен [[Атапаск]] тайпалары орналасқан облыс.
* Қазіргі АҚШ аумағының шығыс бөлігінде жер өңдеумен айналысқан отырықшы тайпалар мекендеген ([[шығыс алгонкин|шығыс алгонкиндер]]дер, [[ирокездер]], [[мускогтар]]) облыс.
* Американы ашқаннан кейін далалық аймақта [[бизон]] аулайтын аттылы аңшылар ([[сиу]], [[дакота]], [[оседжжер]], [[мандандар]], [[арапахо]], [[чейендер]], [[паундар]], [[кәддо]], [[вичита]]) обл. облысы
* Солтүстік Американың оңтүстік-батысы (қазіргі [[Нью-Мексико]], [[Аризона-Юта]], [[Колорадо]] [[штат|штаттары]]тары) — суармалы егін шаруашылығы дамыған облыс ([[Пуэбло]], [[Пима]]).
 
=== Латын америкасы===
[[Сурет:Cronicadelperu.jpg|thumb|150px|left|]]
* Еуропалықтар келгенге дейін Орталық Америка мен Андыдағы Үндістер мәдениеті едәуір өркендеген ел еді. Бұл аймақтың тұрғындары егін шаруашылығының күрделі суландыру жүйесін игеріп, [[маис]], [[бұршақ]], [[асқабақ]], [[күнбағыс]], [[какао]], [[агава]], [[темекі]], [[мақта]], [[картоп]] екті. Сонымен қатар [[мал шаруашылығы]], [[металлургия]] кәсібі де дами бастаған-ды. Жоғары [[мәдениет]] ошағы қалыптасып, [[балық]] аулауды кәсіп еткен қала-мемлекеттер пайда болды.
* Оңтүстік Американың тропиктік бөлігін ([[Амазонка]] мен [[Ориноко]] алқаптары және [[Бразилия]] таулы үстірті) жерді кетпенмен өңдеген тайпалар мекендеді.
* [[Аргентина]] Пампасымен Патагон таулы үстіртін мекендейтін Үндістер мен Солт. Американың далалық аймағындағы тұрғындардың тіршілігінде, мәдениетінде ұқсастық мол.
* Оңтүстік Американың қиыр түстігі мен Отты жер аралының байырғы Үндістері (она, ямана, алакалуфтар) аңшылықпен айналысып, жартылай көшпелі тіршілік еткен.
 
== Отаршылдық ==
[[Еуропа]] отаршылдары Үндістердің табиғи өсуін тоқтатты. Олардың құнарлы жерлерін иемденіп, тіршілікке қолайсыз өңірлерге көшірді. Тұтас халықтарды жойып жіберді. [[1900]] жылғы есеп бойынша АҚШ Үндістерінің саны 75%-ға азайған. [[Латын Америка|Латын Америкасындағы]]сындағы Үндістер бірқатар ұлттардың (мексикалықтар, парагвайлық, т.б.) қалыптасуына маңызды рөл атқарды. АҚШ-та 291 мен Аляскада 200-дей байырғы халық қауымы тіркелген. Қазіргі кезде [[АҚШ]] үкіметі Үндістерге өтемақы төлеп тұрады. Жоғары оқу орындарына түсуге арналған квота белгілеген. Соған қарамастан, жергілікті Үндістердің көпшілігі жойылып кету алдында тұр. Олар еур. мәдениет пен тілді қабылдап, дәстүрлі мәдениетін жоғалта бастаған. Солтүстік Америка Үндістері католик және протестант, ал Латын Америкасындағылардың көпшілігі католик дінін ұстанады. Дәстүрлі діндерді, түрлі культтық ағымдарды (пейотизм, шейкеризм, т.б.) ұстанатындар да кездеседі. 20 ғасырдың ортасынан бастап Үндістер арасында өз тілі мен мәдениетіне деген қызығушылық орнады. Бүгінгі кезде Үндістер қауымы бақылайтын Канадада 60 шақты білім беру орталықтары, АҚШ-та 20 шақты колледж жұмыс істейді. Көптеген халықар. ұйымдары ([[Оңтүстік Америка]] үндістерінің кеңесі, Үндіс халықтарының бүкіләлемдік кеңесі, т.б.) бар. Әрбір елдің Үндістерінің ұйымдары (АҚШ-та — Америка үндістерінің ұлттық конгресі, т.б.; [[Канада|Канадада]]да — Ұлттық бауырластық; Бразилияда — [[Бразилия]] [[үндіс]] халықтарының одағы, т.б.) Үндістер мүддесі үшін жұмыс істеп келеді.
 
== Дүниелiк өркениетке үндiстерiнiң үлесi ==
36-жол:
 
== Мәдениеті ==
Үндістер [[сәулет өнері|сәулет]] және [[бейнелеу өнері|бейнелеу өнерінің]]нің, қолөнердің тамаша үлгілерін жасаған. Бай [[ауыз әдебиеті]], [[би]] өнері мен сан алуан [[философия|философиялық]]лық көзқарастары сақталған.
[[Санат:Халықтар]]
 
==Сілтемелер==
[[Қазақ Энциклопедиясы|"Қазақ Энциклопедиясы"]], 9 том
 
{{Link GA|eo}}
[[Санат:Халықтар]]
{{Link FA|hr}}
[[Санат:Үндістер]]
 
{{Link GA|eo}}
{{Link FA|hr}}
[[ar:أمريكيون أصليون]]
[[arz:امريكان اصليين]]
«https://kk.wikipedia.org/wiki/Үндістер» бетінен алынған