Әлеуметтану: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Әлеуметтік фактыларды ғылыми [[бақылау]] мен топтастырып жіктеудің алғашқы әрекетгеріәрекеттері біз үшін [[Платон]]ның "[[Республика]]сы" мен "Заңдарында" және [[Аристотель]]дің "[[Саясатында]]" сақталып қалды, бірақ олардың бәрі тек алғашқы талпыныстар болған еді.Алайда, осынау шығармаларда тұтас алғанда коғам азаматтық қауымға немесе мемлекетке ұйымдасу ретінде қарастырылады, ал [[Рим]] империясы заманында, [[Орта Ғасырлар|орта ғасырларда]] және [[Ағартушылық]] ғасырларында әлеуметтік құбылыстарды барлық ғылыми зерттеулер тым узікүзік-узікүзік болды. Бұл зерттеулердің кебіреулерікейбіреулері экономикалық, енді біреулері - заңгерлік, үшіншілері - шіркеулік, төр-тіншілерітөртіншілері - [[саяси]] сипатта болды. Ешкім де ассоциация мен [[әлеуметік]] ұйымды толық күйінде сипаттауға талпынған жоқ; ешкім де нақты емірөмір тұтастығын түсінуге мибас қатырған жоқ. Тек ағымдағы ғасырда ғана ғылыми әдістер бұл ауқымды міндетті шешуге жуйеліжүйелі қолданыла бастады, және де ол колданылғананқолданылғанан кейін зерттеуде басқа салаларындағы секілді, қоғамды зерттеуде, ол әдістер өзін білімнің [[ортақ]] жиынтығына елеулі үлесімен молынан марапаттады.Қазіргі кезде біздің қолымызда [[әлеуметтік]] қатынастар жөнінде сыннан өткен және ой елегінен өткен, тез ұлғайып келе жатқан білім қоры бар. Енді біздің қолымызда тұтас күйінде қарастырылған қоғамды суреттеу және түсіндіру деп [[анықтама]] беруге болатын әлеуметтану бар деп кесіп айту тым қауіпті емес. Ол [[әлеуметтік]] құбылыстар туралы ортақ [[ғылым]].

"[[Әлеуметтану]]" сөзін тұнғыш рет [[Огюст Конт]] озінің "[[По­зитивтік философия курсында]]" позитивті философияның бір бөлігін құрайтын ауқымды әлеуметтік ғылымның атауы ре­тінде пайдаланды. Конт бірінші болып осы ғылым элементтерін көлденең материалдар, идеялар мен әдістер атаулыдан тазарту қажеттігін айқын көре біліп, бірінші болып барлық шынында да кажеттіқажетті элементтерді бір уғымғаұғымға біріктірді. [[Пла­тон]] мен [[Аристотель]] саясатты этикадан немесе саясат ғылы-мынғылымын [[саясат]] өнеріенөнерінен ешқашан ажыратқан емес. [[XVIII ға­сырда]] саясат ғылымы революциялық рухпен біржола бытыстырылыпбіріктіріліп жіберілді. [[Гоббс та, Монтескье де]], экономистер де қоғамды оның барлыкбарлық түрлерінде зерттеген жоқ, жэнежәне, [[Конт]]: барышна қарыздар Юмның ықпалына қарамастан, оның себептілік уғымындағыұғымындағы ақиқат атаулы әлеуметтік түсіндірмелері әлі едәуір дәрежеде теологиялық және метафизикалық болып қала берді.

Сонымен, [[Конт]] бірінші болып осынау кемшіліктегрекемшіліктерге ұтымдылық сәүлесінсәулесін септі, қоғам тұтас организм ретінде қарастырылуға тиіс деп кесіп айтып, және барлық байланыстарындағы әлеуметтікк құбылыстар туралы ғылымның фактыларды кеңінен байқап-бақылауға негізделген және саяси өнер мен революциялық мақсаттардан біржола арылған позитивтік ғы­лымның негізін қалауға тырысты. Әлеуметтану, Конт түсінігінде, [[әлеуметтік]] физикаға әбден сәйкес болуға тиіс, өйткені, әлеуметтанудың міндеті коғамның жаратылыстық себептреісебептері мен жаратылыстық заңдарын ашу және тарихтан, [[саясат]] пен экономикадан метафизикалық және жаратылыстан тыс іздерді олар [[астрономия]] мен химиядан қалай қуылса, солай қуып тастау болуға тиіс. Конт, позитивтік әдіске сүйене отырып, әлеуметтану жеткілікті дәрежеде болашақты болжап, прогресс барысын көрсете алатын [[ғылым]] бола алады деп білді.<ref>Биекенов К., Садырова М. Әлеуметтанудың түсіндірме сөздігі. — Алматы: Сөздік-Словарь, 2007. — 344 бет. ISBN 9965-822-10-7</ref><br />

[[Сурет:Auguste Comte.jpg|thumb|right|150px|[[АугустОгюст Конт]]]]

Конттан кейін әлеуметтану негізіеннегізінен ғылыми ой барысын күрт өзгерткен ілімнің бүкіл қуатын әбден сезіне білген кісілер еңбегінің арқасында дамыды. Жаратылыстық дүниені [[эволюция]]лық түсіндіру білімінің барлық салаларына бойлады. Жаратылыстық [[сұрыптау]] заңы және өмірді организмнің қоршаған ортаға бейімделу процесі ретінде түсіну осы заманғы [[биология]] мен психологияның өзегіне айналды. [[Эволюция]]лық [[философия]] сөзсіз кеңейіп, адам омірініңөмірінің [[әлеуметтік]] құбылыстарын да қамтуға тиіс болатын. Тіршілікті протоплазмадан адамға дейін ізерлепзерттеп шыққан [[ғылым]] оның ішкі құрылысын тусіндірументүсіндірумен шектеле алмайтын еді. Ол оның толып жатқан сыртқы қатынастарымен, этностық топтармен, адамдардың жаратылыстық қоғамдарымен және оларда байқалатын барлық қубылыстарменқұбылыстармен танысып, сондайақсондай-ақ соның бәрі бүкіләлемдік эволюцияның нетижесінәтижесі емес не деген мәселелерін зерттеуге тиіс болатын. Сондықтан әлеуметтік қатынастарды эволюция ықпалымен түсіндіруге ишараны біз тек [[Герберт Спенсер]]дің алғашқы шығармаларынан ғана емес, [[Дарвин Чарлз Роберт|Дарвин]] мен [[Геккель]] туындыларынан да табамыз. Бұл ишаралардың өздері әлі әлеуметтануды құрамайтын, өйткені ол үшін тікелей [[әлеуметтік]] қубылыстарданқұбылыстардан индукциялық жолмен алынған өзге [[фактор]]лар кажет еді. Бірақ мұндай ишаралар жаңа ғылымның туғырларытұғырлары қайда жатқанын жеткілікті көрсететін; сонымен бірге олар әлеуметтанудың негізгі ұғымдарының кейббіреулерінкейбіреулерін жеткілікті айқындап, әлеуметтанушы тек тарихшы, экономист, статист қана емес, биолог және [[психолог ]]болуға тиіс екендігін дәлелдеп берді. Осылайша, эволюциялық негізде және эволюцияшыл ойшылдар еңбектерінің арқасында осы заманғы әлеуметтану қалыптасты. Ол [[адам]]дар қоғамын жаратылыстық себептілік арқылы тәпсірлеу болып табылады. Ол адамзатты ғарыштық процестерден тыс тұқрғантұрған және өзі үшін өзінің ерекше заңына ие тіршілік иесі деп қараудан бас тартады. Әлеуметтану коғамның пайда болуын, өсуін, құрылысы мен кызметін [[эволюция]] процесінде қосыла карекетқарекет жасайтын тәндәктәндік, өмірлік және психикалық себептердің карекетіқарекеті деп түсіндіру болып табылады.