Гүлді өсімдіктер: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

ùùùÛÛûŤŤÚŵŵ'''Гүлді өсімдіктер''' , жабық тұқымдылар (''Magnolіophyta'' немесе ''Angіospermae'') – өсімдіктердің ең жоғарғы тобы. Бұлардың ашық тұқымдылардан айырмашылығы – тұқым [[бүршігі]] жатын ішінде жетіледі. Гүлді өсімдіктер барлық құрлықта өседі, суда кездесетін түрлері де бар. Биікте бірнеше мм-ден (балық оты) 150 м-ге (эвкалипт) дейін, шырмауықтар 200 м-ден асады. Олардың жалпы морфологиялық, анатомиялық, эмбриолиялық белгілері ұқсас болғанымен, өсімдіктердің тіршілік ортасының жағдайларына бейімделуіне байланысты кейбір мүшелерінің өзгеріп не тіпті жойылып кеткендері бар. [[Палеоботаникалық]] деректер бойынша алғашқы Гүлді өсімдіктер мәңгі жасыл жапырақтары, қос жынысты гүлдері бар, ағаш тәрізді өсімдіктер болған. Гүлді өсімдіктердің ең көп тараған уақыты – бор кезеңінің аяғы. Гүлді өсімдіктердің Жер шарына кең таралуына олардың құрғақшылыққа төзімді вегетативті органдарының болуы, қолайсыз климаттық жағдайда өсуге бейімділігі, негізінен, жәндіктер арқылы тозаңдануы, тұқымдары мен жемістерінің жануарлар арқылы таралуы себеп болған. Қазір Гүлді өсімдіктерді [[даражарнақтылар]] және [[қосжарнақтылар]] деп 2 класқа бөледі. Олардың 450 тұқымдасқа бірігетін 12,5 мың туысы және 250 мыңнан астам түрлері белгілі. Қазақстанда 125-тей тұқымдасы, 1000-нан астам туысы, 6000-дай түрі кездеседі. Гүлді өсімдіктердің ең ірі тұқымдастары: [[астық]], [[бұршақ тұқымдастар]], [[күрделігүлділер]], [[еріндігүлділер]], т.б.; Гүлді өсімдіктердің қатарына тағамдық ([[пияз]],[[сарымсақ]], [[қызылша]], т.б.); техникалық ([[ши]], [[құрақ]], [[зығыр]], [[қоза]], т.б.); дәрілік ([[шайшөп]], [[жөке]], [[шүйіншөп]], т.б.); әсемдік ([[раушан]], [[қалампыр]], т.б.) өсімдіктер жатады.

Тұқымында екі тұқым жарнағы болатын [[гүл]]ді өсімдіктер [[косжарнактылар]] класына жатады. [[Гүл]]ді өсімдік түрінің 75%-ы қосжарнақтылар болып есептеледі. Бұлар шөп, бұта, ағаш түрінде барлық жерлерде кездеседі. [[Қосжарнақтылар]]ды ажыратуға болатын негізгі белгілер мыналар: олардың ұрығында 2 жарнақ болады. Тамыр жүйесі кіндік тамырлы болып келеді. Жапырақ тақтасының пішіндері әр түрлі болуы мүмкін. Жапырақ жүйкелері қауырсынды немесе саусақ салалы болады. Күлтесі және [[тостағанша]] жапырақшасының саны - 5 немесе 4-тен. Көпшілігінде түзуші [[ұлпа]] - [[камбий]] болады. Егер өсімдік ұрығының жарнағы біреу болса, жапырағы параллель немесе доға тәрізді жүйкеленсе, [[шашақ тамыр]]лы болса, онда ол даражарнактылар класына жатады. [[Даражарнақтылар]] класына астық тұқымдастарының, қиякөлеңдердің, лалагүлділердің, т. б. тұқымдастары жатады. Өсімдіктерді олардың тек бір ғана белгісіне карап, қай класқа жататынын анықтау, көп ретте мүмкін бола бермейді. Мәселен, орманда өсетін шөптекті өсімдік қаракөздің жапырағы торлы жүйкеленеді, бірақ ұрығының тұқым жарнағы жалғыз болады. [[Қарғакөз]] - даражарнақты өсімдік. Жолжелкеннің жапырағы доға тәрізді жүйкеленеді, шашақ тамырлы, бірақ оны қосжарнақтылар класына жатқызады. Себебі ұрығының екі тұқым жарнағы болады.<ref>Биология:Жалпы білім беретін мектептің 7-сыныбына арналған оқулық. Алматы: Атамұра, 2007. ISBN 9965-34-607-0</ref>1234568974465414111111555563211144441