Яһудилік: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
18-жол:
Иудаизм тарихындағы келесі кезең - '''раввиндікомитеталмудтық''' - XIX ғасыр басына дейін созылды.
ӀӀ-ӀӀӀ ғасыр Құқықтық ережелер жинағы пайда болды - [[Мишна]] (Қайталау). Мишнаға [[Галаха]] (Заң) ережелік актілерінің жинағы және Талмуд пен Галахаға түсініктеме берген - [[Аггада]] (Аңыз) кіреді. IV-V ғасыр [[Аммораи]] (түсініктемелер) Мишнаға жаңа заңдық ережелер қосылды. Гемара (Аяқтау) жинағы пайда болды. [[Гемара]] Мишнамен бірге Талмудты (ілім) құрады. Талмудтың екі түрі ажыратылады:
• иерусалимдік - Палестинада және вавилондық диаспораларда қалыптасқан. Талмуд - моральдық, этикалық кодекстің заңнамалық негізі. Талмуд соңғы рет III-V
• модернистік - шын мәнінде, иудаизмнің нақтылы уақыт пен жерге ыңғайлануы. Рационалистік және мистикалық бағыт. Соңғысы Каббалаға негізделеді, шынайы құдайлық жаңалықты ашу мақсатында Тораның әріптік символикасын шешуге талпынады. Қасиетті кітап - Зогар (Құбылу). Каббала хасидизмге (ежелгі еврейше"хасид" - тақуа) әсер етті.
Талмудта қылмыстық және азаматтық сипаттағы заңдар, адамгершілік заңдар, отбасылық және жеке адам өміріне қатысты кеңестер бар. Талмудта 365 тыйым және 248 бұйрық әмірлер жинақталған иудей әдет-ғұрыптар жүйесі бар. Иудей діни ілімінің негізі дүниені жаратушы бір құдіретті Яхве Құдайына деген сенім. Иудаизмде құтқарушының келуіне деген сенім бар, ол мессия (мәсіх) деп аталады. Иудаизм бойынша мессия жер бетінде әділетті тәртіп орнатады деп есептелінеді.
Ақырзаман және өлілердің қайта тірілуіне сенім – еврей ұлтының Жаратушының таңдаулы халқы екендігіне сенім. Бұл түсінік бойынша Моисей (Мұса) арқылы израиль халқына заң (Тора) беріп, одақ құрған.
XIX ғасыр ортасында Батыс Еуропада және АҚШ-та иудаизмнің нұсқауларын жеңілдету яғни, реформаланған иудаизм қозғалысы құрылды. XIX ғасыр аяғынан сионизм - еврей қоғамдық ойының иудаизмді саясиландырған бағыты қалыптасты. Қазіргі кезде иудаизм Израильде, [[АҚШ|АҚШ-та]], Солтүстік және Оңтүстік [[Африка|Африкада]], Еуропада кеңінен таралған. Израильде мемлекеттік дін болмағанымен, оның
'''Яһуди діні, [[Иудаизм]]''' – ежелгі [[дін|діндердің]] бірі. [[Еврей|Еврейлер]] арасында таралған. Яһуди діні сеніміндегілердің басым көпшілігі [[Израиль]] мен [[АҚШ]] мемлекеттерінде шоғырланған. Б.з.б. 13 ғасырда батыс [[семит]] көшпелі тайпаларын [[Египет]] перғауыны [[Палестина|Палестинадан]] далалы аймаққа ығыстырды. [[Палестина|Палестинадан]] қуылғандар Яхве атты [[Құдай|Құдайға]] сенетін тайпалық одаққа бірігіп, “[[Израил]]” атын алды. Б.з.б. 622 жылы [[Иудей]] патшасы [[Иосия]] діни [[реформа]] жасады да, жергілікті әулиелердің шырақтарын жойып, [[Иерусалим]] ғибадатханасын Яхве [[Құдай|Құдайға]] құлшылық етудің орталық деп жариялады. Содан бастап дүниеде бір [[Құдай]] бар, ол – Яхве, ол әлемді билеп, өз халқы – [[еврей|еврейлерге]] қамқорлық жасайды деп уағыздалды. [[Израиль]] тайпалары мен Яхве арасындағы ерекше “келісім” туралы [[концепция]] пайда болды. Яһуди діні нені уағыздап, неге тиым салатыны жайлы [[Тора]], [[Мишне]], [[Талмуд]] сияқты киелі кітаптарда жазылған. Яһуди дініне сенушілер құлшылық ғибадаттарын раввиннің басшылығымен [[синогога|синогогаларда]] атқарады. [[Раввин|Раввиндер]] діни қауымдастық мүшелерінің азаматтық - құқықтық тұрмысына да басшылық жасайды. Яһуди діні ішінде [[каббала]] атты діни [[мистика|мистикалық]] ағым таралып, соның ықпалымен діни - философия [[иудей|иудейлік]] әдебиет (сенім иелерінің өмірін ұсақ - түйегіне дейін реттейтін “[[Шулхан Арух]]” атты 16 ғасырда [[Иосиф Каро]] жасаған [[этика|этикалық]] - құқықтық жинақ) пайда болды. Яһуди дінінің маңызды мерекелерінің бірі сенбі күні ғибадаттан басқа барлық қызметке тыйым салынады.
| |||