Жапония: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

''Жапония'' аралдарының жан-жағын [[Тынық мұхит]] пен оған кіретін ''Жапон'', [[Охот]], Шығысында [[Қытай]] т-дері қоршаған. Жерінің көп бөлігі таулы-қыратты болып келеді. Неғұрлым ірі таулары: [[Хидака]] мен [[Китами]] ([[Хоккайдо]] аралында), [[Оу]], [[ЭчигоЭтиго]], [[Хида]], [[Кисо]], [[АканшиАканси]] ([[Хонсю]] аралында). Бұл тауларда сөнбеген жанартаулар әлі де көп. Ең белгілісі — ''ХоншуХонсю'' аралындағы 3776 м биіктікте орналасқан [[ФуджиямаФудзияма]] жанартауы. Елде жиі-жиі жер сілкіністері болады және мұхит жағалауларында [[цунами]] желі үнемі соғады. Жазық жерлер аз, ірі жазықтары [[Канто]] немесе [[Токио]] жазығы (''ХоншуХонсю'' аралында), [[ИшикариИсикари]] (''Хоккайдо'' аралында). Климаты [[муссон]]ды. Территориясының басым бөлігі — [[субтропикалық белдеу]]де, солтүстік — [[қоңыржай]], оңтүстік — [[тропикалық белдеу]]де орналасқан. Қаңтар айындағы орташа температура ''Хоккайдо'' аралында — 5ӘС, оңтүстікте 6ӘС, [[Рюкю]] топаралында 16ӘС, ал шілде айында 22, 27, 28ӘС. Жылдық жауын-шашын мөлшері ел аумағының көпшілік бөлігінде 1700 — 2000 мм, оңтүстікте 4000 мм-ге дейін. Көбінесе, жаздың аяғы мен күз айларында болатын [[тайфун]]дар нөсер жауын алып келеді. Өзендері шағын, бірақ суы мол, сондықтан электр қуатын өндіру мен жер суғаруға пайдаланылады. Территориясының 68%-ін қолдан өсірілген ормандар мен бұта тоғайлары алып жатыр. Өлттық саябақтар ([[Бандай — Асахи]], [[Никко]], [[Сето-Найкай]], т.б.) мен қорықтар көп.

''Жапон'' ауыз әдебиеті мен [[мифология]]сы жақсы дамыған.'' Жапон'' жазба әдебиетінің алғашқы үлгілері — “''Коджики''” шежіресі (712) мен “''Маньешу”Манъесю”'' өлеңдер жинағы (759). “''Коджики''” ертедегі мифтік әңгімелер, аңыздардан тұрады. “''МаньешуМанъесю''” антологиясы халық поэзиясының 4516 үлгісін және алғашқы жазба әдебиет өкілдерінің (500-дей автордың) шығармаларын қамтыған. Шығармалардың көпшілігі танка жанры үлгісінде жазылған. 9 — 10 ғасырларда жапон прозасының алғашқы үлгілері пайда болды. [[Мурасаки Шикибу]]дың “''Генджи — моногатори''” романы (11 ғасыр) — әлем әдебиетіндегі алғашқы романдардың бірі.

20 ғасырдың басында [[Киносита Наое]]нің “''Отты бағана''” романы, ақын [[Ишикава Такубоку]]дың (1885 — 1912) “''Бір уыс құм''” (1910), “''Көңілсіз ойыншық''” (1912) шығармалары әдебиеттің даму бағытын айқындады. 2-дүниежүзілік соғыстан кейін Жапония әдебиетінде жаңа кезең пайда болды. Қоғамның ішкі қайшылықтары әдебиетте де түрліше бағыттар мен ағымдар тудырды. Дәстүрлік бағыттың өкілдері — ''Нагай Кафу, ШигаСига Наоя, Масамуне Хакуте,'' т.б. болды. [[Ясунари Кавабата]]ға “''Қарлы ел''” (1947), “''Мың қанатты тырна''” (1951) повестері мен “''Таулар дауысы''” (1953), “''Көне астана''” (1961) романдары үшін 1968 жылы [[Нобель сыйлығы]] берілді. 20 ғасырдың 2-жартысында [[Шимода Сейджи]]дің “''Таңсәрі''” (1970), [[НаказатоНакадзато Кисе]]нің “''Айырық''” (1963), [[Суми Суэн]]нің “''Өткелсіз өзен''” (1970), [[Кубода Сейдің]] “''ШакунагоСякунаго деревнясының күнделігі''” (1972) романдарында Жапонияның өткір әлеуметтік мәселелері көтерілді. Жапон әдебиетінен қазақ тіліне “''Жапон ертегілері''” (1959), “''Жапон әңгімелері''” (1965), “''Хиросима қасіреті''” (жинақ, 1969),[[Шимазаки Тоссон]]ның “''Орындалмаған өсиет''”, [[Эндо Сюсану]]дың “''Әйел жүрегі''” (1970) кітаптары аударылды. [[М.Әуезов]] (1960), [[Ғ.Мүсірепов]] (1967) Жапонияда болып, екі ел қаламгерлері арасындағы шығармалар байланыстардың негізін қалаған.

''Жапония'' өнерінің өзіндік ұлттық ерекшеліктері мол. Төбесі сабанмен жабылған ағаш құрылыстар ''Жапония'' архитектурасының ежелгі ескерткіштеріне жатады (б.з.б. 1 ғасырдағы [[Изумо Исе]] ғибадатханасы). 6 ғасырда будда дінімен бірге келген ''қытай'' мәдениеті ''Жапония'' архитектурасында өз таңбасын қалдырды [[(Хорюджи]], [[Якушиджи]], [[Төдай]]дан ғибадатханалары). Жапонияның астанасы [[Нора]] 8 ғасырда қытай үлгісімен салынды. 12 — 16 ғасырларда ''Жапония'' тұрғын үйінің жаңа түрі қалыптасты. 19 ғасырдың 2-жартысынан бастап ''Жапония'' архитектурасы [[Батыс Еуропа]] мен [[Америка]]ның ықпалында болды. 2-дүниежүзілік соғыстан кейін ''Жапония'' архитектурасы ұлттық дәстүрде дами бастады, ірі қалаларды жаңарту ісі қолға алынды (''Токио, Нагасаки, Хиросима''). ''Жапония'' бейнелеу өнерінің ежелгі ескерткіштері неолит дәуіріне саяды. Б.з.б. 3 ғасырда қоңырау пішінді қола бұйымдар мен айналарға жапырақ, т.б. суреттер салу, 3 — 6 ғасырларда “''ханива''” — адамдар мен аңдардың балшықтан домбаздалған бейнелерін жасау өнері дамыды. 9 — 11 ғасырларда діни мүсінді нақыштай түсуге көңіл аударылса, 12 — 14 ғасырларда өнердің бұл түрі монументті сипат алды (Камакурадағы [[Будда]] мүсіні, 13 ғасыр). ''Жапония'' өнеріне 14 ғасырдан бастап ''Қытай'' кескіндемесі елеулі ықпал етті. 16 — 18 ғасырларда жанрлық кескіндеме дами түсті. 19 ғасырдың аяғында еуропа стильмен сурет салу дәстүрге енді. 2-дүниежүзілік соғыстан кейін ''Жапония'' бейнелеу өнерінде кескіндеме (''Тошико, Маруни Ири,'' т.б.), графика (''Уэно Маното, Хирохару Нии'', т.б.) жанрлары дамыды. Жапония музыкасы туралы алғашқы деректер 3 ғасырдан сақталған. 7 ғасырда сарай музыкасы дамыды. ''Жапония'' ұлттық музыкасынан корей, қытай, үнді халықтары музыкалық мәдениетінің ықпалы да байқалады. Ежелгі музыкалық дәстүрлер де жақсы сақталған. Соның бір түрі — кагура. Бұл — мифтік сюжетке негізделген ғұрыптық би. Қазіргі кезде халық биі түрінде кездеседі. Музыка халық аспаптары: ''сямисэн кото'' (ішекті аспаптар), ''хи тирики'' (үрлемелі аспап), ''фуэ, шакухачи'' (бамбук флейталар). 16 ғасырдан бастап [[Еуропа]] музыкасы тарай бастап, 1868 жылдан кейін кең өріс алды. Жапонияның қазіргі музыкасын шартты түрде дәстүрлі, ұлттық және батыс мектебі деп 3 бағытқа бөледі. Дәстүрлі мектептің көрнекті өкілі композитор [[Миячи]] (1883 — 1956) болды. Қазіргі ұлттық мектептің өкілдері: ''Ясуджи, Мақудайра, Ифукуба'', т.б. Жапонияның музыкалық орталықтары ''Токио', Осоко, Киото, Нагоя'' сияқты консерваториялары бар ірі қалаларға шоғырланған. ''Жапония'' театры тарихында гигаку (7 ғасыр), бугаку (11 ғасырдан кейін), сингаку, саругаку деп аталатын халық өнерінің түрлері белгілі орын алады. 19 ғасырдың соңы мен 20 ғасырдың басында ''симпа, шингекисингэки, шинкокучекисинкокучэки'' сияқты театр өнерінің жаңа түрлері пайда болды. ''Шингеки'' — еуропа театр ықпалымен 20 ғасырдың басында пайда болған драмалық жанрында Жапонияда алғашқы кинофильм 1899 жылы түсірілді. 1908 жылы ''Киото'' мен ''Токиода'' отандық киностудия ашылды. Алғашқы кезде осы заманғы сюжетке және тарихи аңыздарға негізделген фильмдер жасалды. 1931 жылы дыбысты кинолар шыға бастады. 20 ғасырдың ортасында тәуелсіз кино өндірісі мен прокаттық кинокомпаниялар пайда болды. Ұлттық және еуропалық киноның озық дәстүрін дамытқан Куросава шығармашылығы Жапонияның кинематографиясының жаңа өрістеу кезеңін бастады. 20 ғасырдың 60 — 70-жылдары және одан кейінгі кезеңде бейбітшілікті насихаттап, адамгершілікті паш еткен “''Ұмытпа сол бір күндерді''” (1963, реж. [[Х. Теенгахара]]), “''Ереуілші''” (1967, реж. [[М.Кобияши]]), “''Трамвай доңғалағының дүрсілімен''” (1971, реж. [[Акира Куросава]]), т.б. көптеген көркемдігі жоғары фильмдер шықты. Жапонияның ғылыми-көпшілік және мультипликациялық фильмдері де айтарлықтай табысқа жеткен.