|
[[File:Americas (orthographic projection).svg|thumb|Американың ашылуы]]
'''Орта ғасырлар''', орта ғасыр ''(лат. medіum acvum)'' – адамзат тарихының ''ежелгі дүние мен жаңа тарих'' аралығындағы кезеңі. Орта ғасыр деген ұғымды '''XV – XVI ғасырларда''' [[Қайта өркендеу дәуірінің]] итальян тарихшы-гуманистері (Ф.Бьондо, т. б.) енгізіп, ғылымда [[XVIII ғасырда]] бекіді. Орта ғасыр – Батыс Еуропада феодализмнің өмірге келіп, үстемдік құруы және ыдырай бастау дәуірі. [[КСРО кезіндегі тарих]] ғылымында Орта ғасырға құл иеленуші [[Рим империясының]] күйреуі (шартты түрде 476 жылы) мен XVII ғасырдағы ағылшын революциясына дейінгі кезең жатқызылды. Бұл Еуропада он екі ғасырға тең уақыт, ал Шығыс елдері кейіндеу дамығандықтан, бұл заңдылық сақталмайды. Орта ғасыр ұғымы тарих ғылымында Еуропа тарихи деректемелеріне сай пайда болып, жете зерттелген. Дегенмен, бұл ұғым дүние жүзінің басқа аймақтарында да қолданылады. Соңғы кезде тарих ғылымында Орта ғасырдың басталуы арабтардың Еуропаға шабуылы басталған кез (VIII ғасырдың басы), ал аяқталуы – [[Константинопольдің]] құлауы (1453 ж.), [[Американың ашылуы]] (1492 ж.), Германияда '''реформация мен шаруалар соғысы''' (1525 ж.) деген әр түрлі көзқарастар орын алып отыр. Орта ғасыр тарихын зерттейтін ғылым [[медиевистика]] деп аталады.
Депопуляция, урбанизация, басып кiру, және кешiрек көнелiкте басталатын халықтарды қимыл, ерте орта ғасырда жалғастырды . Тағы басқыншылар, сол әр түрлi германдық халықтарды санда, жаңа патшалықтар құрды онда, Батыс Римдiк империясынан қалған. 7 қабақта, Африкаға және Шығыс Римдiк империяның бөлiгiмен ғалифат, ислам империясының билiгiне өткенде таяу шығыста, Мұхаммедтiң мирасқорларын жаулап алудан кейiн .Қоғамда маңызды өзгерулер болған iс және бiткен көнелiктерiмен саяси құрылымдар, жарылуы болмағандығымен. Әлi түбегейлi Византиялық империя шығыста бастан өткiздi және бас билiктердiң бiрiн қалады. Империяның заңы, юстинианның кодексi код, 1070 жылда Италияның Севернiне қайтадан ашылды және орташа қабақтарда кең соңыра сүйсiнген кең болады . Патшалықтың көпшiлiгi батыста бiрнеше сақталған римдiк институттар қосты. Болған iсiнiң монастырьлары христианизирлеген пұтқа тадынушылық Еуропа бойымен науқаны сияқты негiзделген созылады. Франк, каролингтердiң әулетi асында, батыстың үлкен бөлiк қамтитын империяны қысқаша негiздедi ; каролингтердiң империясы кенжелеу 8 - молар және ол сыртқы басып кiрулерi бар тiркесте iшкi азамат соғыстарының қысымына бергенде 9-шы қабақтың басында, солтүстiктен викингтерi, шығыстан мажарлар, және оңтүстiктен сарациндар.
1000 жылдан кейiн басталатын орта ғасырдың уақытына, Еуропаның тұрғыны өнiмдiктiң ауа райының жылы мерзiмнiң өзгерудiң және ортағасырлық сауданың технологиялық және ауылшаруашылық инновациялары өсуге мүмкiндiк беруге өркендеуге мүмкiндiк беретiнiн едәуiр үлкейдi. дворян және серiлер және төменгi мәртебенiң екiсiнiң топырақтар және поместьелер, болған iстен жалдаудың құқығына айырбасқа өз әмiршiлерiне қоғамның тәсiлдерiн ұйымдастырылдыдан орта ғасырға әскери қызмет тиесiлi ақсүйектерi саяси құрылым феодализмның жалдауды және еңбек қызмет тиесiлi ауылдардағы шаруалар, ұйым . Крест жорығы, батыс еуропалық христианиндарды талпыныстың әскери адамы 1095, болған iсте мұсылмандардан таяу шығыс Әулие-әнбие жердiң үсiнде өздiң бақылауын қайтаруға алғаш жан сырын тыңдады. Король орталықтандырылған ұлттық мемлекеттердi жетекшiлер, қылмыстылық деңгейi және зорлықтың төмендетуi болды, бiрақ түкпiрiрек мұраттары бiртұтас христианин жасайды. Зияткерлiк өмiр схоластика, философия белгi соғып, қайталап айтатын болады...
Кешiрек орта ғасыр қиындықтармен және апаттармен, аштық, обаны қоса, және батыстың тұрғыны әлдеқайда азаййған соғыс белгi соққан; 1347 және 1350, Қара өлiмнiң аралығында еуропалықтарды үштен бiрдiң жанында өлтiрдi. Мемлекеттердiң арасындағы соғыстан шiркеуде дау, күпiрлiк, және бөлiну параллель, азамат соғысы және патшалық болып жататын шаруа көтерiлiстер. Мәдени және технологиялық әзiрлеулер еуропалық қоғам, кешiрек орта ғасыр және ерте қазiргi мерзiмнiң басы қоса басқа түрге өзгертедi.
==Терминология==
Термин латынша «орташа қабақтар». (vum medium - орташа ғасыр ) (1453 ) Бьондо Флавио италиялық гуманист алғаш енгiзген. Батыс Римдiк империясы түсу уақытыдан қайта өркендеуге дейiн мерзiмнiң белгiсi үшiн басым терминмен Бьондоға дейiн қазiргi тарихнамада (VI—VIII қабақ) уақыт мерзiмiн тарлау бiлдiретiн «қара қабақтар» ұғымы петрарканы ендiрiлдi. Бұл тарихтың мерзiмi XV-XVI қабақтарда келесi атауларды кию: media tempestas латынша. орташа уақыт; 1469 жылдан ), media antiquitas латынша. орташа көнелiк; 1494 жылдан ), medium tempus латынша. орташа уақыт; 1531 жылдан ), saeculum medium латынша. орташа ғасыр; 1596 жылдан ) [3 ]. Гуманист олардыңға рухтандырған көнелiктiң аралығында қорыта келгенде шекаралық дәуiрлердi белгiлеуге ниет еттi, және қазiргi оларғаның уақытымен. Гуманист ә дегенде тiлдiң ахуалы бағалағандықтан, жазбашалық, әдебиет және өнер, онда бұл мерзiм «орта» көне заманның жабайылануы, мәжусилiктi оларғаның iске асыруымен болып көрiндi және латынь «асханалық».
XVII ғасырда «орта ғасырлар» термині Галль университеті Христофор Целлариус (Келлер) профессоры айналымға, деп аталатын гуманистiк трихотомия бастап енгiздi. Ол көнелiк, орта ғасыр және жаңа уақытқа дүниежүзiлiк тарих бөлдi.Келлер орта ғасыр (Римдiк империяның кесiмдi бөлiнуi Шығыс және Батысқа) 395 жыл және (Константинопольдың құлауы) шейiн 1453 жылдан созылғанын санасты.
Термин сөз тар мағынада «орта ғасыр» батыс еуропалық орта ғасырға қатынас бойымен тек қана қолданылылады. Осы термин бұл жағдайдада дiни, экономикалық және саяси өмiрдiң ерекше ерекшелiктерiнiң қатары түсiнедi: дiни өмiрде (феодалдар және кiрiптар шаруалар) жер пайдаланудың феодалдық жүйесi, (дәнекерлiк сеньордың қатынасы және вассалдың феодалдары) вассалитеттiң жүйесi, шiркеудiң шартсыз үстемдiк етуi, (епископтарды инквизиция, шiркеу соттары, тiршiлiк) шiркеудiң саяси билiгi, монахтық өмiр және (қоғамға аскеттiк әбден жетiлдiрудi рухани тәжiрибе және альтруистiк қызмет етудi тiркес) серiлiктiң мұраттары, орта ғасырлық архитектураның құлпыра гүлдеуi - готика. Осы термин ендi мағынадан астам кез келген мәдениетке қолданылыла алады, бiрақ ол бұл жағдайдада белгi қояды немесе көбiнесе хронологиялық сайман және мысалға батыс еуропалық орта ғасырдың жоғарыда көрсетiлген ерекшелiктерi бар болуға көрсетпейдi - «орта ғасырлық Қытай».
==Ерте орта ғасыр==
Ерте орта ғасыр - Батыс Римдiк империясының құлауынан кейiн басталған еуропалық тарихты мерзiм. Бес ғасырлардың жанында созылды, ерте орта ғасырдың дәуiрiне 476дан 900 жылдана дейiн жуық шамамен халықтарды Ұлы қоныс аударуда болды, Италияда корольдiк Остготов викинги, возниклиюi пайда болды және аквитанияда Вестготов және Пиреней түбегiнде және өз құлпыра гүлдеуiн үлкен Еуропаның бiр бөлiк орналасып алған мерзiмiне Франк мемлекетi құрды. Солтүстiк Африкасы және Испания араб ғалифаты, Британдық Аралға құрамына ен англдер, сакстер және кельттердiң шағын мемлекеттерiн жиын бар болды, Скандинавияда мемлекет пайда болды, орталық және шығыс Еуропада сонымен бiрге ал: Ұлы Моравия және Көне орыс мемлекетi.
<ref name="source1"> Қазақ энциклопедиясы VII-том;</ref>
== Пайдаланған әдебиет==
<references/>
|
