Шотландия: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

'''Шотландия''' ({{lang2|en|sco|Scotland}}, {{lang-gd| ''Alba''}}) – [[Құрама_ПатшалықҚұрама Патшалық|Ұлыбританиядағы]] тарихи аймақ. [[17_ғ17 ғ.|17 ғасырдың]] ортасына дейін тәуелсіз мемлекет болды. Ұлыбритания аралының солтүстік бөлігінен және оған жанасып жатқан ұсақ аралдардан, сондай-ақ [[ГЕБРИД_АРАЛДАРЫГЕБРИД АРАЛДАРЫ|Гебрид]], Оркней және Шотланд аралдарынан құралады. Жер аумағы 78,8 мың кm². Халқы 6 млн-нан астам, негізінен шотландықтар. Әкімшілік-аумақтық жағынан 12 облыс пен 186 аралдан тұрады. Әкімшілік орталығы – [[Эдинбург]] қаласы Мемлекеттік тілі – [[Ағылшын_тілі|ағылшын тілі]]. Дінге сенушілердің дені пресвитериан шіркеуіне жатады.

Шотландия жерін біздің заманымыздан бұрын [[1_ғ1 ғ.|1 ғасырда]] [[кельт]] тайпалары қоныстана бастады. Никтлер де Шотландияның ежелгі тұрғындары болып саналады. Біздің заманымыз бас кезінде алғашқы мемлекет құрылымдар пайда болды. Шотландияға бірнеше рет [[Рим_империясыРим империясы|римдіктер]] шабуыл жасады, бірақ жергілікті халық тарапынан табанды қарсылыққа ұшырады. 5 – 6 ғасырларда Шотландияны [[Ирландия]]дан келген скоттар (“Шотландия”, Scotland – скоттар елі осы атаудан шыққан) қоныстанды. Оған қоса Британиядағы [[англ-сакс басқыншылығы]] (5 – 6 ғасырлар) кезінде [[Бриттер|бриттердіңбриттер]]дің дені Шотландияға ығыстырылды. [[11_ғ11 ғ.|11 ғасырда]] шотланд корольдігі қалыптасты. 11 ғасырдың 2-жартысында Шотландия Англиядағы норман басқыншыларының шабуылына ұшырады. Шотланд королі Малькольм ІІІ (1058 – 93) норман үстемдігін мойындауға мәжбүр болды. Бірақ шетелдіктерге қарсы Шотландия халқы бірнеше рет көтеріліске шықты (1130, 1131, 1161, 1175). 1306 ж. Шотландияда Роберт Брюстің (1306 – 29) басшылығымен кезекті көтеріліс басталды. Көтерілісшілер 1314 ж. 24 маусымда Баннокберн маңында болған шайқаста Эдуард ІІ бастаған ағылшын әскерін күл-талқан етті. 1323 ж. көктемде Англия Шотландиямен бітім жасасып, Роберт І-ні Шотландия королі деп таныды. 1328 ж. қыркүйекте Нортхемптонда жасалған келісім бойынша Англия Шотландияның тәуелсіздігін мойындауға мәжбүр болды. [[13_ғ13 ғ.|13 ғасырдың]] соңы мен [[14_ғ14 ғ.|14 ғасырдың]] басында шотланд парламенті құрылды. Бірте-бірте шотланд халқы қалыптасты. Бірақ 14 ғасырдың аяғында Шотландия соғыстарда Англиядан жеңіліп, қайтадан тәуелді елге айналды. [[16_ғ16 ғ.|16 ғасырда]] Оңтүстік Шотландияда [[Капитализм|капиталистік]] қатынастар пайда болды, ал Солтүстік Шотландияда (таулы аймақтарында) ұзақ уақыт рулық қатынастар сақталды. [[16_ғ16 ғ.|16 ғасырдың]] ортасында Шотландияда пресвитериандық түрдегі кальвинистік [[реформация]] өріс алып, жаңа парламент кальвинизмді мемлекеттік дін деп жариялады. Жоғарғы шіркеулік билік жергілікті синодтар мен шотландық бас [[ассамблея]]ның қолына шоғырланды. Ағылшын тағына Стюарттардың шотландық әулетінің бекуіне байланысты (1603) Шотландия жеке уния құрып, Англиямен бірікті. Абсолютті үкімет билікке келіп, Шотланд парламентінің құқығына шек қойылды. 1609 ж. [[епископ]]тардың билігі күшейтілді. 1637 ж. шілдеде Шотландияда Англияға қарсы көтеріліс басталды. Өкімет билігі іс жүзінде Мемлекеттік комитет қолына көшті. Король [[Карл І]] көтерілісті қарулы күшпен басуға тырысты. Шотландиялықтардың корольға қарсы соғысы [[ағылшын буржуазиялық революциясы|ағылшын буржуазиялық революциясының]]ның ([[17_ғ17 ғ.|17 ғасыр]]) басталуына түрткі болды. Революцияның алғашқы кезеңінде шотланд пресвитериан – ковенанторлары корольға қарсы ұзақ парламентпен одақ жасасты. Шотландия азамат соғысының ошағына айналды. Дегенмен, революцияның тереңдей түсуінен қорыққан дворяндық жоғарғы топтар 1647 ж. ағылшын королі Карл І-мен құпия келісім жасады. Англия жеріне кірген шотландиялықтар армиясы Престон маңында О.Кромвель басқарған әскерлерден күйрей жеңіліп (1648 ж. 17 – 19 тамыз), түгелімен ағылшындарға берілді. 1650 ж. 22 шілдеде Кромвель армиясы Шотландия жеріне басып кірді. 1651 ж. Вустер маңындағы шайқаста шотланд армиясы толық жеңілді. 1654 ж. 12 сәуірде Шотландия Англиямен ресми түрде бірікті. 1707 жылғы уния бойынша Шотландия Англияға қосылып, шотланд парламенті жойылды. 18 – 19 ғасырлардағы өнеркәсіп төңкерісі нәтижесінде Шотландияда жоғары дамыған өнеркәсіп пайда болып, тоқыма өндірісі тез дамыды. Жаңадан кен-металлургия және кеме жасау өнеркәсібі құрылды.

Оңтүстік Шотландия Ұлыбританияның өнеркәсіпті аудандарының біріне айналды. 19 ғасырдың 1-жартысында елде жұмысшылар қозғалысы күшейді. Кәсіподақ ұйымдары (тред-юниондар) құрыла бастады. 19 ғасырдың 60-жылдарынан бастап Шотландияның саяси өмірінде [[Либерализм|Либералдық]] партия жетекшілік рөл атқарды. [[Дүниежүзлік_соғысДүниежүзлік соғыс,_I I|1-дүниежүзілік соғысы]] және онан кейінгі кезеңде елде халықтың тұрмысы нашарлап, жаппай ереуілдер жиі болып тұрды. [[Екінші_Дүниежүзілік_соғысЕкінші Дүниежүзілік соғыс|2-дүниежүзілік соғыс]] кезінде Шотландияның халық бұқарасы [[Фашизм|фашистік]] басқыншыларға қарсы күреске белсене қатысты. Соғыстан кейін Шотландияда ұлттық мәселелер шиеленісіп, ұзаққа созылған келіссөздер нәтижесінде 1999 ж. Шотландия парламенті қайта құрылды.

<ref>Азимов А., История Англии. От ледникового периода до Великой хартии вольностей, М., 2004. </ref>